ΚΑΙΡΟΣ ΝΑ ΞΑΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΟΥΜΕ ΤΟΝ ΙΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ -ΠΑΝΤΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟ...ΚΑΙ ΤΟ "ΓΑΛΑΖΙΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ...

(ισαξιας βαρυτητας-σαν συνολικη συνθετουσα προσεγγιση μακρια απο καθε ακρότητα, που διδασκει διαλεκτικη στον Μαρξ -"η Κοινωνια αποτλειε περιο συνεχους εναλλαγης μεταξυ ταξικης παλης και ταξικης συνεργασιας"...) ...)  με το " Κοκκινο Βιβλιο" του Μαο Τσε Τοουνγκ για τους Κινεζους και με το " Πρασινο Βιβλιο" του αγρια
δολοφονημενου Μουαμαρ Κανταφι για τους Λιβυους και τον Τριτο Κόσμο..)

Ο Ίων Δραγούμης δολοφονήθηκε από τα Βενιζελικά «Δημοκρατικά Τάγματα» του Παύλου Γύπαρη στις 31 Ιουλίου 1920, απέναντι από το σημερινό Χίλτον, εκεί όπου βρίσκεται και η επιτύμβια στήλη του. Η δολοφονία του ήταν απόρροια του εθνικού διχασμού και αποστέρησε την πατρίδα μας από ένα σπουδαίο πολιτικό και διανοούμενο, ο οποίος πάλεψε για μία Μεγάλη Ελλάδα με το όπλο και την πένα του.

Ο Ίων Δραγούμης αποτελεί για εμάς τους Έλληνες εθνικιστές τον κυριώτερο εκφραστή της εθνικής ιδεολογίας. Οι σκέψεις, οι προβληματισμοί και η στάση ζωής του αποτελούν ακόμη και σήμερα, 88 χρόνια από την άνανδρη δολοφονία του, πηγή για περαιτέρω επεξεργασία. Διότι ο Δραγούμης - όπως λέει ο Χρίστος Γούδης - είναι πάντα επίκαιρος. Ας επισημάνουμε κάποια αποσπάσματα από το έργο του, τα οποία αποδεικνύουν την σπουδαιότητα της σκέψεώς του και γιατί ο Ελληνικός εθνικισμός αποτελεί την γόνιμη σύνθεση μεταξύ πατριωτισμού, πολιτισμού και ελευθερίας.

Ο Ελληνικός εθνικισμός

Η μεγάλη πολιτική σημασία της σκέψεως και των θέσεων του Δραγούμη είναι ότι εκφράζει ένα έλλογο και λειτουργικό εθνικισμό. Ένα εθνικισμό με σεβασμό στο ανθρώπινο πρόσωπο, προσηλωμένο στις αρχές της άμεσης δημοκρατίας (Κοινοτισμός), ένα εθνικισμό ο οποίος απορρέει από τον Ελληνικό πολιτισμό και υπερασπίζεται τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των Ελλήνων. Αυτά αποτελούν την μεγάλη ιδεολογική παρακαταθήκη του Δραγούμη προς εμάς.

Τα αξιακά προτάγματα του Δραγούμη είναι:

• η ελευθερία: ως εθνική ελευθερία-αυτοδιάθεση των υποδούλων Ελλήνων (βλέπε σήμερα Κύπρο & Βόρειο Ήπειρο), αλλά και στο επίπεδο της προσωπικής αυθυπαρξίας του ανθρώπου
• ο πολιτισμός, ως «νομιμοποιητική» βάση της αξίας του έθνους

Ο Δραγούμης εκφράζει έναν ουμανιστικό εθνικισμό. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ακουμπώντας στο έθνος μου να γίνω πιο άνθρωπος. Δεν μπορεί κανείς να είναι άνθρωπος ξεχνώντας την καταγωγή του. Να θυμάται κανείς από πού βγήκε, που μεγάλωσε, ποιο έθνος τον ανέθρεψε. Μου αρέσει να βλέπει κανείς τους δεσμούς του. Αυτό θα πει ελευθερία».

Γράφει για την σύνδεση του έθνους με τον πολιτισμό: «Ποιος είναι ο τελικός των εθνών, πες τον προορισμό, πες τον αποστολή; Ο πολιτισμός! Να ένα έργο άξιο για τα έθνη, έργο αληθινά ανθρώπινο. Να η δικαιολογία των εθνών. Να πως τα έθνη είναι χρήσιμα στην ανθρωπότητα και να που έσφαλε ο Μαρξ πολεμώντας τα έθνη. Πολιτισμούς γεννούν τα έθνη και αυτά μονάχα. Δεν φθάνει όμως να είναι ένα έθνος πολιτισμένο, πρέπει να είναι πολιτισμένο και από δικό του πολιτισμό. Σε αυτό λοιπόν χρησιμεύουν τα έθνη. Οι πολιτισμοί γεννιούνται ο καθένας σε κάποια πατρίδα, σε κάποια εποχή και σε κάποιο έθνος. Έξω από αυτά δεν μπορεί να σταθεί πολιτισμός».

Ρήσεις Δραγούμη

Για τον εθνικισμό: «Ο εθνικισμός είναι μορφή ενέργειας. Όλοι λοιπόν οι ενεργητικοί άνθρωποι είναι εθνικιστές, είτε το ξέρουν είτε όχι. Ο διεθνιστής είναι στοιχείο θανάτου για το έθνος του».

Θα έλεγε σήμερα στην Ρεπούση: «Τα Ελληνικά σχολεία είναι για 2 σκοπούς: να ανοίγουν τα μυαλά και να φουσκώνουν το παιδί με τον εθνισμό του. Η παράδοση είναι ο σύνδεσμος των ατόμων μίας φυλής, τωρινών και περασμένων, που τα κάνει έθνος. Ιστορία είναι η συνείδηση του συνδέσμου αυτού. Να νοιώθεις την καταγωγή σου, την συνέχεια του εθνικού εγώ σου, την ιστορία που σου κάνει συνειδητό το πέρασμα του έθνους σου μέσα στους αιώνες».

Για τους νεοραγιάδες: «Τι θα πει ραγιάς; Ραγιάς είναι εκείνος που τρέμει τους μπάτσους του Τούρκου, που είναι σκλάβος του φόβου του. Ο ραγιάς είναι μισός άνθρωπος. Την ραγιαδοσύνη του την ονομάζει αναγκαία φρονιμάδα. Τον κυνηγάς και κρύβεται. Τον δέρνεις και ακόμα σκύβει. Τον σκοτώνεις και σωπαίνει».

Για την Ενωμένη Ευρώπη: «Ναι, το βλέπω πως η Ευρώπη ενώνεται, πως τα έθνη και οι φυλές ζυγώνουν η μία την άλλη. Αλλά εγώ είμαι ένας και εγώ θα ακουμπήσω επάνω στους γύρω μου ανθρώπους. Και αυτοί είναι οι Έλληνες».

Για την παγκόσμια δημοκρατία: «Τόσο αγαπώ την Ελληνική ύπαρξη, που αν ήταν να γίνουμε όλοι οι άνθρωποι κοσμοπολίτες, θα έλεγα να μην ονομαζόμασταν Έλληνες. Δεν χρειάζεται η λέξη Έλληνες όταν όλοι οι άνθρωποι της γης γίνουν κοσμοπολίτες μίας απέραντης δημοκρατίας».

Για τον πολυπολιτισμό: «Μόνο εμείς, όσοι νοιώθουμε την δική μας την πατρίδα, μπορούμε να νοιώσουμε και των άλλων τις πατρίδες. Πρώτα πρέπει να νοιώσω τον εαυτό μου καλά, έπειτα καλά το έθνος μου και έτσι φθάνω στην ανθρωπότητα. Όσοι λένε πως είναι κοσμοπολίτες και δεν περνούν από όλα αυτά τα στάδια δεν μπορούν να νοιώσουν την ανθρωπότητα».

Για τους πολιτικάντηδες: «Το Σύνταγμα θέλησε να δώσει στο έθνος αντιπροσώπους και είπε να υπάρχουν βουλευτές. Επρόκειτο αυτοί οι βουλευτές να αντιπροσωπεύσουν το έθνος. Αλλά η πραγματικότητα τα χάλασε και οι βουλευτές δεν είχαν κανένα συμφέρον να καταγίνουν με το έθνος. Τέτοιοι μια φορά δεν είναι. Για όνομα του Θεού, βρείτε άλλους να αντιπροσωπεύσουν το έθνος».

Προσωπική στάση ζωής

Ο Ίων Δραγούμης ήταν υιός πρωθυπουργού, μεγαλοαστός, μορφωμένος. Θα μπορούσε να γίνει μποέμ, να κάνει ξωτικά ταξίδια, να απολαμβάνει μία ζωή ηδονιστική. Αντ' αυτού, προτίμησε τους βάλτους της Μακεδονίας, το χρέος και την θυσία, το «μαρτύρων και ηρώων αίμα».

Στάθηκε πιστός στις ιδέες του ακόμη και μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα: «Ο καθένας πρέπει να φαντάζεται πως αυτός πρέπει να σώσει το έθνος του. Να μην κοιτάζω τι κάνουν οι άλλοι και να φαντάζομαι μόνον πως εγώ έχω το μεγάλο χρέος της σωτηρίας. Δεν είναι εύκολο να πείσεις ένα έθνος. Εγώ βλέπω τόσα πράγματα που πρέπει να γίνουν και όμως οι άλλοι Έλληνες τα βλέπουν αλλιώς. Αν είμαι δυνατός θα τους πείσω».

Σήμερα ο αγώνας που δίνουμε είναι ακόμη δυσκολότερος. Διότι στην εποχή του ο πατριωτισμός ήταν κοινό κτήμα όλων των Ελλήνων και η πολιτική ηγεσία της χώρας μας, Βενιζελική ή Βασιλική, έδινε όλες της τις δυνάμεις στην υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων και των δικαιωμάτων του Ελληνισμού.

Σήμερα όμως όποιος μιλάει για έθνος χαρακτηρίζεται ακροδεξιός από την κατεστημένη νεοταξική Αριστερά. Δεν ξέρω λοιπόν αν τελικώς νικήσουμε. Ξέρω όμως ότι - αν ακολουθήσουμε το μονοπάτι του Δραγούμη - θα είμαστε υπερήφανοι για την ζωή που ζήσαμε και τις αξίες για τις οποίες πολεμήσαμε. Όσοι ζωντανοί!

Οι αποψεις του Ιωνα Δραγουμη για τον "Κοινοτισμο"-ο δικος μας " Τριτος Δρομος"- ουτε καπιταλισμος, ουτε σοβιετ!!!! 

Η σκέψη του ήταν πολύπλευρη και το έργο του μπορεί να ιδωθεί από διάφορες οπτικές λόγω της πολυπραγμοσύνης του. Η ελληνολατρία του και η φιλοσοφική του σκέψη δημιούργησαν το υπόβαθρο να προτείνει και να τεκμηριώνει θέσεις για την οικονομία, την κοινωνία, την πολιτική, την παράδοση, τον κοινοτισμό καθώς και για πολλές άλλες πτυχές της πολιτικής ζωής και οργάνωσης και του ανθρώπινου βίου. Εντός του ανωτέρω πλαισίου προσέγγισης, οι θέσεις τού μεγάλου Ίωνος Δραγούμη φαντάζουν αειθαλείς, καινοτόμες, προοδευτικές, δηλαδή εθνικιστικές. Θα αναφερθούν λίγες από αυτές, με πολύ σύντομες επεκτάσεις στο σήμερα και στο αύριο του Ελληνισμού, για να καταδειχθούν οι τεράστιες ικανότητές του και σε αυτό το πεδίο ενασχολήσεως και να αποτελέσουν βάσεις για περαιτέρω ανάπτυξή τους.

Μεταξύ άλλων σκέψεων και προτάσεών του ξεχωριστό ενδιαφέρον έχουν οι θέσεις του για τις προϋποθέσεις, το περιεχόμενο και την έκταση ενός πολιτικού προγράμματος, το οποίο υπερβαίνει και τον κρατισμό και την ατομοκρατία και προτείνει αποκέντρωση και κοινοτική οργάνωση στη βάση μιας αριστοκρατικής θεώρησης που σέβεται τη λαϊκή δημιουργία, την παιδεία, την τέχνη και τον πολιτισμό και με σκοπό τη δημιουργία μιας μεγάλης, ελεύθερης και δυνατής ελληνικής πατρίδας, άξιας και ικανής να συνεχίζει την αδιάσπαστη πορεία της δημιουργικά στο χρόνο.

Στο έργο του «Ελληνικός Πολιτισμός», ο Δραγούμης αναπτύσσει το όραμά του για μια αριστοκρατία του έθνους, για επίλεκτους Έλληνες που θα ήθελε να ηγούνται του λαού. Έγραφε: «Ο λαός όμως δε φωτίζεται με μοναχικές ενέργειες μερικών ατόμων, όσο φωτεινά κι αν είναι, χρειάζεται μια αριστοκρατία ολόκληρη για να επηρεαστεί ο λαός. 

Όχι από κάτω, από πάνω θ’ αρχίση ο ξαναγεννημός. Ας φωτιστούν οι μορφωμένοι, ας λουστούν στα φεγγερά και διάφανα νερά της λαϊκής ψυχής, ας συνταραχθούν και ας θελήσουν κάτι και ο λαός θα τους ακολουθήση έπειτα (....) Και του εαυτού τους τις ρίζες ψάχνοντας θα τις βρουν μέσα στο έθνος τους (....) Σαν οι τελευταίοι αντιπρόσωποι μιας πρώτης εποχής και οι πρώτοι μιας ερχόμενης, θα είναι οι άνθρωποι οι καμωμένοι, οι μεστωμένοι και που ωστόσο ακόμα γίνονται (...) Και αυτοί θα διαφεντέψουν το έθνος και στη σκέψη και στην πράξη και θα διδάξουν τις ερχόμενες γενεές. Απ’ αυτούς θα βγουν οι νέοι δάσκαλοι και τα νέα σκολειά».

Ο Ίδας ήταν λάτρης της δημοτικής μας παράδοσης. Όπως χαρακτηριστικά έγραφε, στο έργο του «Ελληνικός Πολιτισμός», «Στο χωριό βρίσκεις τη βάση του ανθρώπου της φυλής σου». Εκεί εντόπιζε πηγές δημιουργίας οι οποίες συμβάλλουν στην αδιάσπαστη εθνική συνέχεια και συγχρόνως εμβολιάζουν και εμπνέουν το νέο, λειτουργώντας ως στέρεη βάση του. Με άλλα λόγια, έβλεπε στη δημοτική παράδοση την προοδευτική προοπτική. Συντήρηση και πρόοδος δεν αντιδιαστέλλονται, αλλά συνυπάρχουν και συλλειτουργούν: «Κανείς ας μην αναθεματίζη την συντηρητικότητα. Κανείς ας μην περιφρονή την προοδευτικότητα. Για το έθνος και τα δύο στοιχεία είναι απαραίτητα...», έλεγε. 

«Η σημερινή τάξη των γραμματισμένων, των θρεμμένων με τη σχολαστική παράδοση, θα χτυπηθή και σιγά - σιγά τη θέση της θα την παίρνη η καινούργια τάξη των μορφωμένων ή διανοητικών ανθρώπων, που αυτοί θα είναι θρεμμένοι με τη δημοτική παράδοση. Αυτή θα είναι η αριστοκρατία του έθνους». Η παράδοση λειτουργεί ως προωθητική δύναμη δημιουργίας, ως αντίδοτο στην ξενομανία, αλλά και ως εφαλτήριο εθνικής αντίστασης και ανασυγκρότησης. Η παράδοση συνεισφέρει τα μέγιστα στον ορισμό, στην προστασία και στην προώθηση της εθνικής ταυτότητας και της εθνικής συνέχειας. Η παράδοση είναι συστατικό στοιχείο της «αυτοσυντηρησίας της φυλής».

Στο ίδιο έργο, εξηγώντας με εξαιρετική διαύγεια και ευστοχία τα χαρακτηριστικά που θα έπρεπε να έχει ο νέος ελληνικός πολιτισμός που οραματιζόταν, μεταξύ άλλων σημαντικών, αναφέρθηκε ως πρωτοπόρος στη διαχείριση των σκουπιδιών. Έγραψε σχετικώς: «...τα σκουπίδια θα καίγονται σε ορισμένα καμίνια έξω από τις πολιτείες, αφού ξεδιαλεχτούν τα χρήσιμα για τις διάφορες βιομηχανίες πράματα, τα σφαγεία θα είναι σαν περιβόλια...». 

Ιδού, λοιπόν, ο Ίδας ως ανυπόκριτος οικολογιστής, ως πρωτοπόρος περιβαλλοντιστής, ως εθνικιστής κοινωνιστής. Μπροστά από την εποχή του, καταλαβαίνει και προωθεί την εσωτερική καθαρότητα ως γενεσιουργό αιτία της εξωτερικής καθαρ(ι)ότητας. Οι ιδέες του έχουν άμεση αναφορά τόσο στην προστασία της γεννήτρας γης όσο και της δημόσιας υγιεινής. Συγχρόνως, προωθούν μια νέα φυσική και ανθρώπινη αισθητική, αλλά και μια αντίληψη για ένα κράτος με όραμα για τη δημιουργία πολιτισμού. Ανάγοντας αυτές του τις απόψεις στο σήμερα, θα μπορούσε να ειπωθεί πως θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμος ο εμβολιασμός της σκέψης των τεχνοκρατών που ασχολούνται με το θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων -τόσο στην πατρίδα μας όσο και παγκοσμίως- με τις ιδέες του Ίωνος, ώστε να μπορέσουν να ξεπεράσουν – πλείστοι εξ αυτών - την κοντόθωρη και μονομερή οικονομίστικη προσέγγισή τους.

Τα ανωτέρω αποσπάσματα επελέγησαν διότι εντός τους κρύβεται μέρος της λύσεως του ελληνικού προβλήματος που έχει δημιουργήσει το ενιαίο πολυπρόσωπο τερατούργημα του κόμματος των πολιτικών κομμάτων και το οποίο αποτελεί μέρος των παγκόσμιων αρνητικών κατεστημένων.
Εντός ενός παγκοσμίου πλαισίου εντεινόμενων ιδεολογικών, θρησκευτικών, οικονομικών, ψυχολογικών και -οσονούπω- φυλετικών πολέμων, εντός ενός παγκοσμίου πλέγματος σχέσεων με κυρίαρχη και επελαύνουσα την ενεργειακή, τεχνολογική, δικτυακή και επικοινωνιακή εκδοχή του, εντός μιας πλανητικής αντεθνικής και αντιανθρώπινης συμφωνίας για αντικατάσταση πληθυσμών και επιχειρούμενης μετάλλαξης και ελέγχου -ακόμη και- των ανθρώπων, εντός μιας Ελλάδας η οποία γερνάει με ταχείς ρυθμούς και επιχειρείται να «ξεμείνει από Έλληνες», η κατανόηση και επέκταση του πνεύματος του Ίωνος Δραγούμη καθίσταται επιτακτική και αναγκαία. 

Αριστοκρατία, φωτισμένη ηγεσία για το λαό, απ’ το λαό, με το λαό, με ανατροφή που να «ανοίγει» το μυαλό των Ελληνόπουλων με «νέους δασκάλους και νέα σκολειά», μακριά απ’ την ξενολατρία, με ελληνική υπόσταση και πνεύμα ελευθερίας, με ηρωικό τρόπο ζωής και εθνική συνείδηση, να γίνουμε οι πρώτοι του μέλλοντος. Που σημαίνει: σοβαρή και υπεύθυνη προσπάθεια, όραμα, τρόπος υλοποίησης, ενεργοποίηση του Έλληνα ανθρώπου σε έναν ελληνικό δρόμο οδηγό όλων. Ναι! Να τολμήσουμε! Εμείς να μιλήσουμε για τη διαστημική πολιτική της Ελλάδας και για τη ρομποτική. Για την κάθε είδους καινοτομία. Να ενισχύσουμε το εφευρίσκειν και το επιχειρείν ενάντια στη γραφειοκρατία και τον κρατισμό. Πλοία για άντληση υδρογονανθράκων, αλλά και υπερσύγχρονα αεροπλάνα προστασίας τους. Να δημιουργήσουμε το μέλλον μας!

Ένα νέο σχέδιο «Ίων Δραγούμης» για την Τοπική Αυτοδιοίκηση στη χώρα μας είναι ζητούμενο, το οποίο θα προνοεί φυσικά για την αντιμετώπιση εχθρικών ενεργειών ξένων χωρών, με όχημα την αυτοδιοίκηση. Μια πρόβλεψη για μαζικές επιστροφές στις Κοινότητες Ελλήνων ανέργων, πενήτων και κάθε ενδιαφερόμενου συμπατριώτη μας με ταυτόχρονη «προικοδότησή» του με κρατική γαία για καλλιέργεια και ανταποδοτικό κοινωνικό έργο υπέρ του κοινού καλού, θα μπορούσε να είναι ένα πρώτο βήμα.
 
Ένας νέος νόμος για μια ουσιαστική μεταρρύθμιση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, όπου οι δήμαρχοι θα εκλέγονται από ένα ενιαίο ψηφοδέλτιο, οι δημοτικοί σύμβουλοι από ένα άλλο ενιαίο ψηφοδέλτιο και οι τοπικοί πρόεδροι από ένα τρίτο τοπικό ενιαίο ψηφοδέλτιο, εκτιμάται ότι θα απελευθέρωνε δυνάμεις από τα δεσμά του σκληρού κομματισμού και τις δεσμεύσεις και πολιτικές τερατογενέσεις που εξ αυτού προκύπτουν.

Η αξιοποίηση δημοσίων και δημοτικών κτηρίων και γαιών για στέγαση και λειτουργία δομών για ικανοποίηση διοικητικών, οικονομικών, πολιτιστικών, κοινωνικών, αθλητικών και άλλων αναγκών για να επιτευχθεί άμεσα μεγάλη οικονομία κλίμακας, είναι και αναγκαία και εφικτή.
Η μετάπλαση πολλών ιδεών του Δραγούμη για να απαντούν στο σήμερα είναι και εφικτή, και αναγκαία. Εργασίες υποψηφίων διδακτόρων προς αυτήν την κατεύθυνση καλό θα ήταν να επιδιωχθούν παρά το ότι δεν προωθούνται από την πανεπιστημιακή κοινότητα επαρκώς.

Ο εθνικιστής Ίων Δραγούμης πρόσφερε πάρα πολλά στον κοινοτισμό. Στη σημερινή συγκυρία, ο εθνοκοινοτισμός είναι η περιφρούρηση της ουσίας του κοινοτισμού και ο εθνομελλοντισμός είναι η συγκεκριμένη πρόταση μετάβασης στο μεγαλείο τού Ελληνισμού. Η προσπάθεια ενός εκάστου στον σύγχρονο παγκόσμιο «ανταρτοπόλεμο» πρέπει να είναι συντεταγμένη, άφοβη και συνεχής και να δοθεί από νέες θέσεις μάχης όπου υπερτερεί ο άνθρωπος, ο Έλληνας άνθρωπος, έναντι της ολοκληρωτικής, αντεθνικής και ανθελληνικής νέας τάξης.
Μπορούμε!
 

(Γεώργιος Δ. Σαγιάς-Παιδαγωγός) 

Παραθετουμε κατωτερω-με κινδυνο καποιων επαναληψεων -τα σχολια 8 μελετητων του Ιωνα Δραγουμη, που αναδεικνυουν συνοπτικα την αξια των ολοκληρωμενων αποψεων και θεωριων του στα κοινωνικα, εθνικα, εκπααιδευτικα και οικονομικα θεματα...

...που δικαιολογουν απολυτως την αποψη ότι σε αυτη την αναρτηση -ισως λιγο εκτεταμενη- υπαρχει ολο το αναγκαιο υλικο-  οραματικο αλλα και κατευθυντηριο -για αυτο που αποκαλεσαμε 

" Το Γαλαζιο Βιβλιο του Εθνους"...

...αντιστοιχο με το " Κοκκινο Βιβλιο" του Μαο Τσε Τουγκ και το " Πρασινο Βιβλιο" τοου Μουαμαρ Κανταφι... 

...που αφορουν το μελλον δυο λαων εξισου ιστορικων με τον Ελληνικο ...

...δηλαδη του Κινεζικου και του Αραβικου... 

( Απο τις αναφορες και βιβλια κλπ για τον Ιωνα Δραγουμη, το ευχρηστοτερο και περιεκτικοτερο που δινει αναγλυφα-"μια κι εξω" σε 180 σελ., την συνολικη εικονα του υπεροχου αυτου διανοητη-που κακως (και με ευθυνη και της Αριστερας αλλα και των διαφορων "Βενιζελικων" απολειφαδιων...)  εθεωρειτο μονο πνευματικος Ηγετης για τα Εθνικα θεματα,  βρηκαμε το βιβλιο των Δρος Ιωαννη Χολεβα και Αναστασιου Λ.Κορμαλη " Ιων Δραγουμης - Οι ιδεες και οι Αγωνες του, το Εργο και η Δολοφονια του"-εκδοσεις "ΠΕΛΑΣΓΟΣ" -Ιωαννης Γιαννακενας-("Γαλαζιο Βιβλιο" ετοιμο!!!!) .

 Ο Ίων Δραγούμης με τα μάτια οκτώ σχολιαστών του

1 Ιανουαρίου 2019

• ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ Αθήνα 14/9/1878-Αθήνα 31/7/1920

ΘΕΛΩ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΕΝΑ ΩΡΑΙΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΛΛΗΝΟΣ, ΝΑ ΣΚΟΠΟΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ
Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΡΑΓΟΥΜΗ
Του Βασίλη Ραφαηλίδη, εφ. ΈΘΝΟΣ 17/9/1997

Η Μεγάλη Ιδέα κινδύνευε να εξαφανίσει τη μικρή Ελλάδα το 1897 στη διάρκεια του λεγόμενου «ατυχούς πολέμου» με τους Τούρκους, πού ήταν ένας βλακώδης πόλεμος.  
Είναι αυτός ακριβώς ο ηλίθιος πόλεμος που θα αναδείξει από αντίδραση δυό μεγάλες μορφές μιας ιδιόμορφης παραλλαγής του ελληνικού εθνικισμού. Τον Ίωνα Δραγούμη, διπλωμάτη και το φίλο του Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαϊδη, αξιωματικό του ελληνικού στρατού.  
Αυτοί οι δυό θα κάνουν στα κείμενά τους έναν σαφέστατο διαχωρισμό ανάμεσα στις έννοιες «ελληνικό κράτος» και «ελληνικό έθνος».  
Θα απορρίψουν κατηγορηματικά το ελληνικό κράτος, ως φύσει  και θέσει ανίκανο και θα υποστηρίξουν με θέρμη τη διασπορά του ελληνικού έθνους, που θέλουν να παραμείνει διασπαρμένο, ώστε να προκύψει εν καιρώ μέσα απ’ αυτούς τους ελληνικούς πυρήνες, κάτι που θα μοιάζει με Βυζαντινοοθωμανική Αυτοκρατορία. Που θα είναι πολυεθνική και που θα σέβεται τα δικαιώματα όλων των εθνοτήτων. Όμως σ’ αυτήν λογαριάζουν να κυριαρχήσει κάποτε αυτόματα ο ισχυρότερος ελληνικός πολιτισμός.  
Ο Δραγούμης έχει μια αξιοθαύμαστη ευρωπαϊκή παιδεία. Και είναι λάθος να τον συγχέει κανείς με τους βαρβαρίζοντες της «καθ’ ημάς Ανατολής», παρόλο που τα μεγαλόπνοα σχέδιά του για μια πολιτιστικά μόνο Ελληνική Αυτοκρατορία εκτείνονται σε εδάφη της Ανατολής.  
Ο Δραγούμης είναι κατ’ ουσίαν ο μοντέρνος συνεχιστής των οραμάτων του Ρήγα. Θιασώτης της νιτσεϊκής εξέγερσης κατά του ορθολογισμού, πίστευε πως η ορθοδοξία ίσως βοηθούσε στην προσέγγιση με τους εξίσου ανορθολογικούς μουσουλμάνους.  
Τους Τούρκους τους αντιμετωπίζει σαν βασικούς παράγοντες του κράτους που έχει στο νου του. Και μισεί τους παπάδες όσο λίγοι. Λέει χαρακτηριστικά: «οι δεσποτάδες δεν είναι Έλληνες, είναι χριστιανοί».  
Ωστόσο, τόσο ο Δραγούμης όσο και ο Σουλιώτης είναι αντισλάβοι. Πιστεύουν πως η βασική απειλή τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους Τούρκους είναι οι γείτονες Σλάβοι.  
Περισσότερο αντισλάβος από τους δύο είναι ο Σουλιώτης, που δεν διστάζει να συνεργαστεί με τους Τούρκους κατά των ορθόδοξων Σλάβων. Ο Σουλιώτης, άνδρας πανέμορφος και περισσότερο ριζοσπάστης  από το φίλο του το Δραγούμη, ονειρευόταν τη συγχώνευση όλων των βαλκανικών εθνοτήτων στα πλαίσια ενός ανατολίτικου μεν, αλλά όχι τουρκικού, ούτε ελληνικού κράτους.  
Με άλλα λόγια, στη θέση της ετοιμόρροπης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν ήθελε να βάλει την αναστημένη Βυζαντινή, αλλά ένα μοντέρνο κράμα Βυζαντινής και Οθωμανικής. Όπως και να ‘ναι και οι δύο δεν έχουν καμιά εμπιστοσύνη στον Οικουμενικό Πατριάρχη.
Λέει ο Δραγούμης, που θαυμάζει τον Ιππόλυτο Τάιν και λατρεύει την ευρωπαϊκή φινέτσα: «Για να βασταχτεί πατριάρχης (ο Ιωακείμ) μπορεί πολλά ελληνικά συμφέροντα να θυσιάσει χωρίς λύπη».  
Και όταν μιλάει για ελληνικά συμφέροντα ο Δραγούμης πάντα έχει στο νου του τα «συμφέροντα» του ελληνοευρωπαϊκού πολιτισμού, στον οποίο εντάσσει και τον οθωμανικό ή τον τουρκικό, ακόμα και τον αραβικό.  
Ο Δραγούμης αγαπάει πολύ και τους Άραβες. Ήταν ένας βαθιά ρομαντικός άνθρωπος, όπως και ο Σουλιώτης.

Η ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΚΛΗ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΙΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ
Του Βασίλη Ξυδιά, περιοδικό «Άρδην» τχ.2/5,1996, σ. 75

Ο Περικλής Γιαννόπουλος (1870-1910) και ο ίων Δραγούμης (1878-1920) αναζήτησαν το βαθύτερο πεπρωμένο του ελληνικού έθνους μέσα από την ιδέα της ελληνικής ιδιαιτερότητας («αντιφραγκικής» για τον Π. Γιαννόπουλο και «ανατολικής» για τον Ι. Δραγούμη).
Σε μια περίοδο που η σχέση του ελλαδικού κράτους με τον ελληνισμό ήταν ένα ζήτημα εμφανώς ανοικτό, και οι δύο αυτοί έλληνες στοχαστές έδωσαν ιδιαίτερο βάρος στην ιδέα της κοινότητας και της κοινοτικής διάρθρωσης του ελληνισμού.
Α. Περικλής Γιαννόπουλος (σπόροι ελληνικού πολιτισμού)
Β. Ιών Δραγούμης (ένα κύτταρο,… μια στιγμή του Ελληνισμού)  
Συνέχεια της κοινοτικής ιδέας του Π. Γιαννόπουλου είναι ο κοινοτισμός του Ίωνος Δραγούμη. «Ο Ελληνισμός-γράφει στην Α΄ Προκήρυξη προς τους σκλαβωμένους και τους ελευθερωμένους «΄Ελληνες» που δημοσιεύει το 1908 στον Νουμά-είναι μια οικογένεια από Ελληνικές κοινότητες».
«Και έτσι, είτε υπάρχει είτε λείπει η πολιτική ανεξαρτησία στους Έλληνες, οι πολιτείες τους μένουν πάντα κάπως αυτόνομες και αυτοδιοίκητες. Αυτό πάντα γλύτωσε την ελληνική φυλή από την τελειωτική καταστροφή, και πάλι θα τη γλυτώση».  
Ο Δραγούμης όμως προχωρά σε μια άλλη κατεύθυνση. Η πολιτική του πράξη και σκέψη ήταν απόλυτα συνυφασμένες με την εθνική κρατική υπόσταση την καθημερινότητα και τις προοπτικές του ελλαδικού κράτους.
Έτσι, η κοινοτική ιδέα του, περισσότερο «προσγειωμένη» απ’ αυτήν του Π. Γιαννόπουλου, ξεκινά από την διοργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης και φτάνει ως την ομοσπονδιακή συνένωση του ελληνικού κράτους με τους γείτονές του.
Μέσα στις άμεσες προτεραιότητές που έθετε στον εαυτό του για την αντίληψη πολιτικής δράσης, ένας από τους βασικούς του άξονες ήταν η ανασύσταση των κοινοτήτων. Γράφει στις προσωπικές του σημειώσεις:
«Να πολεμήσω για να ξαναφυτρώσουν ελεύθερα οι κοινότητες μέσα στην Ελλάδα και στην Κρήτη, και να συνδεθούν όλες οι κοινότητες του Ελληνισμού : (ομοσπονδία, κοινόν, πολιτεία ελληνική μεγάλη). Γι’ αυτό μπορεί να γίνω, για λίγον καιρό, και πολιτικός στην Ελλάδα».
«Ποιο είδος κοινωνικός οργανισμός έπλασε τη φυλή τέτοια που είναι και τη βάσταξε αιώνες τώρα; Η τοπική αυτοδιοίκηση.»
«Όπου δέκα Έλληνες, εκεί και κοινότητα. Κυβερνούσε τα ιδιαίτερά τους μοναχοί τους, και υποτάζονται κατά τα άλλα στους νόμους του κράτους όπου βρίσκονται. Δηλαδή τι κάνουν οι δέκα Έλληνες που βρέθηκαν μαζί; Πρώτα φέρνουν τις γυναίκες τους ή παίρνουν γυναίκες. Έπειτα χτίζουν το σπίτι τους, μια καλύβα. Ύστερα κάνουν παιδιά και παράδες, και μαζεύουν χρήματα και για το κοινό, και χτίζουν πρώτα ένα εκκλησιδάκι, και τέλος φτειάνουν και το σκολείο για τα παιδιά τους, δηλαδή φέρνουν έναν κουτσοδάσκαλο. Τις μικροδιαφορές πού έχουν μεταξύ τους, μοναχοί τους τις ξεδιαλύνουν. Και ποτέ δεν αμφισβητούν την πολιτική κυριαρχία του κράτους όπου βρέθηκαν».  
Ο Δραγούμης δημοσιεύει κι ένα σχέδιο με τις γενικές γραμμές ενός προγράμματος για την ανασυγκρότηση της κοινοτικής τοπικής αυτοδιοίκησης με παράλληλη αναμόρφωση της κρατικής διοίκησης.
«Δεν είναι ζήτημα-γράφει-ναλλάξουν όνομα οι δήμοι και να ονομαστούν κοινότητες ή κοινά… Το ζήτημα είναι ναλλάξουν τα πράγματα. Να μείνουν δηλαδή οι μικρότερες τοπικές περιφέρειες ιδιοκυβερνήτες, και να μην είναι η κοινότητα μονάχα η μικρότερη υποδιαίρεση του διοικητικού οργανισμού του κράτους».
«Πρέπει όμως να υπάρχει και Ελληνικό κράτος,… για να διατηρεί την ενότητα της φυλής». Γιατί «του Ρωμιού δεν του λείπει η αξιοσύνη να κυβερνιέται πολιτικά ο ίδιος, μα πρέπει πρώτα να νιώσει με τι τρόπο έζησαν και ζούν οι Έλληνες στον κόσμο», γιατί «οι Έλληνες ζουν πάντα σε κοινά ιδιοκυβέρνητα».
«Το έθνος μας ολάκερο πάλι με κοινότητες πρέπει να κυβερνηθεί, και μόνο με κοινότητες θα προκόψει».
Αυτά ως προς την πολιτική. Όμως ο Ι. Δραγούμης εκτός από άνθρωπος της πράξης υπήρξε κι ένας στοχαστής. Η κοινότητα είναι μία από τις έννοιες που ενοποιούν τη σκέψη του συνολικά.
«Η φυσιολογική μορφή, γράφει στα προσωπικά του τετράδια, ο φυσιολογικός σχηματισμός της ελληνικής φυλής είναι κοινοτικός. Οι Έλληνες τι είναι:

α΄) Άνθρωποι, κύτταρα,
β΄) Οικογένεια, σπίτι
γ΄) Κοινότης, χωριό, πολιτεία
δ΄) Ιδέα, Ελληνισμός.

Με βάση τις τέσσερες αυτές διαστάσεις της ελληνικής υπόστασης ο Δραγούμης θα διαμορφώσει μια γενική θεώρηση περί Ελληνισμού (χωρίς-είναι αλήθεια-να την αναπτύξει σε μια συνεκτική θεωρία.)
Σ’ αυτή τη θεώρηση η κοινοτική ιδέα κατέχει έναν κεντρικό ρόλο, καθώς διαπερνά όλα τα επίπεδα της ελληνικής υπόστασης-όπως τα ορίζει και τα ιεραρχεί ο Δραγούμης-και θεμελιώνει το όλο θεωρητικό του σχήμα σε μια ηθική ανθρωπολογία που δίνε στη σκέψη του ευρύτητα και φιλοσοφικό έρεισμα.
Είναι απαραίτητο να εισχωρήσουμε λίγο σ’ αυτή τη σκέψη-έστω και μ’ ένα παράδειγμα. Άς πάρουμε λοιπόν τα πράγματα με τη σειρά ξεκινώντας από το α΄ δηλ. από την κοινοτιστική αντίληψη του ανθρώπου ως «κυττάρου». Θα βρούμε τον Δραγούμη να λέει:
«… είμαι ένα κύτταρο του μεγάλου τόπου που λέγεται Ελληνισμός. Είμαι και εγώ μια στιγμή του Ελληνισμού».
Θα περίμενε κανείς μια τέτοια σκέψη-που βλέπει το άτομο σαν ένα απλό κύτταρο του  τόπου-να οδηγεί τον άνθρωπο σε μια  στάση παθητική, συντηρητική, σε μια προσκόλληση στην παράδοση, σε μια στέρηση της προσωπικής ελευθερίας από τον κύκλο των δεσμών που βαραίνουν πάνω στον καθέναν. Αλλά προλαβαίνοντας αυτούς τους συλλογισμούς μας ο Δραγούμης γράφει:
«Δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση; Στον κύκλο περιορισμένοι, πού μας όρισαν οι αποθαμένοι μας, και αναγνωρίζοντας τους δεσμούς μας όλους και ξεχάνοντάς τους έπειτα, γινόμαστε ελεύθεροι να κουνηθούμε και να κάνουμε πράξεις, αδιάφορο αν κάθε μας κίνηση και κάθε πράξη μας θα μοιάζη με των προγόνων μας. Η θύμηση των περασμένων μας κάνει διαφορετικούς από τους προγόνους μας».
Για τον Δραγούμη ο άνθρωπος μπορεί να απελευθερωθεί από το ψυχολογικό βάρος των δεσμών που τον συνέχουν, αποκαθιστώντας με τους δεσμούς αυτούς μια σχέση ελεύθερη ηθικής αποδοχής (η ψυχολογία και η ηθική είναι τα δύο όρια πέρα από τα οποία δεν προχωρά η σκέψη του). Η ελεύθερη αυτή ηθική αποδοχή αφήνει τους φυσικούς δεσμούς να περιπέσουν στη λήθη, έχοντας όμως επιτελέσει το έργο τους, αφού δίνουν τη θέση τους σ’ ένα αίσθημα κοινωνικής πειθαρχίας και αλληλεγγύης:
«Αν με την ανάλυση καταλάβαμε πώς είμαστε σκλάβοι των πεθαμένων και μας ορίζουν αυτοί, είναι βάρος τρομερό, όταν το νιώθουμε αδιάκοπα. Θα ξεφορτωθούμε το βάρος αυτό, άμα το παραδεχτούμε και το ξεχάσωμε πάλι και να ανακατωθούμε θαρρετά με τους συγκαιρινούς μας ανθρώπους, νοιώθοντας μέσα μας μια πειθαρχία κοινωνική και μιάν αλληλεγγύη».
Έτσι οι δεσμοί δεν βαραίνουν πάνω στο άτομο. Αντίθετα, ο Ι. Δραγούμης βλέπει το έθνος ως ζωτικό χώρο για την υπόσταση ανάπτυξη της προσωπικής ενέργειας του ανθρώπου-κυττάρου:
«Για να ζήσω περισσότερο, πρέπει να συνδεθώ με το έθνος μου. Συνδέομαι με το έθνος μου όταν προσπαθώ να το δυναμώσω».
Σ’ αυτή τη σχέση έθνους-ατόμου, ο ενεργητικός πόλος είναι ο άνθρωπος, το «εγώ». «Μεταξύ εμένα και το έθνος μου-λέει είναι κάτι που μας βαστά συχνά, σφιχτά δεμένους: είναι σα να λαχταρώ να του μεταδώσω, να του μεταγγίσω κάτι μαγικό, κάτι που είναι στην ψυχή μου και δεν το έχουν οι πολλοί».
Παρ’ όλο πού ο Ι. Δραγούμης αρνείται την έννοια του προσώπου («Το εγώ μου δεν είναι πρόσωπο» λέει, ταυτίζοντας προφανώς το πρόσωπο με το άτομο), η αντίληψη του ανταποκρίνεται σ’ έναν περσοναλισμό ηθικο-ψυχολογικό (όχι οντολογικό), που θυμίζει πολύ τους σύγχρονους αμερικανούς κοινοτιστές:
«Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι πλάσμα ξεμοναχιασμένο ξεκρέμαστο, ουρανοκατέβατο και άτομο, παρά μόνο κύτταρο της ζωντανής μάζας της ανθρωποσύνης, δεμένο με αναρίθμητα νήματα κατά κάθε διεύθυνση, και προς τα περασμένα και προς τα επερχόμενα, πιεζόμενο από δω, σκουντιούμενο από κει και ορίζοντας αλλού. Και αυτό το κάθε κύτταρο της ανθρωποσύνης έχει μέσα του μια πνοή, όμοια και ωστόσο ξεχωριστή από τα άλλα».
«Είναι όμως και άνθρωποι που το άτομο τους το θεωρούν ανεξάρτητο από τ’ άλλα άτομα είτε ζωντανά είτε πεθαμένα, ξεκρέμαστο, σαν κανένα μαργαριτάρι, που έπεσε μετέωρο από τον ουρανό. Και πιστεύουν πώς δεν έχουν χρέος κανένα για τίποτε και σε κανένα».
«Το άτομο δεν υπάρχει, είναι μονάχα αίσθημα των αδύνατων και των κουρασμένων. Είναι το στένεμα της ψυχής τους.»
Ο κοινοτισμός λοιπόν του Ι. Δραγούμη ανοίγεται σε δύο κατευθύνσεις: την πολιτική (όπου το βάρος του πέφτει στην αποκατάσταση της κοινοτικής αυτοδιοίκησης) και την φιλοσοφική (όπου ο στοχασμός του στρέφεται με οξύτητα εναντίον της ατομοκρατίας, αλλά για χάρη μιάς άλλης, αυθεντικής οργανικής ατομικότητας). Και τους δύο αυτούς δρόμους ο Ι. Δραγούμης τους διάβηκε ως τη μέση, αλλά τα σημάδια που μας άφησε δεν παύουν να αποτελούν πολύτιμους δρομοδείχτες.  
Από τη σύντομη αυτή περιδιάβαση στα γραφτά του Π. Γιαννόπουλου και του Ι. Δραγούμη, ένα πράγμα νομίζω πως γίνεται ολοφάνερο. Πώς η νεοελληνική σκέψη κρύβει μέσα της άγνωστες και ξεχασμένες φλέβες. Το μετάλλευμά τους ίσως να μην είναι πάντα καθαρό κι ανόθευτο. Αλλά πάντως είναι ένα κομμάτι της κληρονομιάς μας που καταχωνιάστηκε στη  λήθη, συσκοτισμένο και συνθλιμμένο ανάμεσα στο δεξιό νεοκαντιανισμό και τον αριστερό πλεχανωφορμαρξισμό της νεώτερης ελλαδικής διανόησης. Ακόμα κι ως άσκηση αυτογνωσίας και μόνο, οφείλουμε να ξαναβρούμε τις φλέβες αυτές, με σεβασμό και χωρίς τις προκαταλήψεις των κατεστημένων αναγνώσεων.
*μετέφερα μόνο το μέρος του κειμένου του κυρίου Βασίλη Ξυδιά που αναφέρεται στον Ίωνα Δραγούμη και χωρίς τις σημειώσεις και τις παραπομπές που υπάρχουν στο άρθρο.

ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ
Ένας Έλληνας για όλες τις εποχές
Πρόλογος-Παρουσίαση: Άρης Μωραϊτης, περιοδικό ΤΟΤΕ, τχ. 16/9, 1984, σ.75-92

Το όραμα της ελληνοτουρκικής ενότητας και η θεωρία της «ενδιάμεσης ζώνης»
-Διανοούμενος που εκφράζει τα οράματα μιας εποχής ή ο θεωρητικός του ακραίου εθνικισμού;
-Κατά πόσο ήταν ένας εν δυνάμει σοσιαλιστής;
Χιλιάδες διαβάτες περνούν καθημερινά από την οδό Βασιλίσσης Σοφίας-ο καθένας με τις έγνοιες και τις στεναχώριες του- κι ελάχιστοι προσέχουν μια μαρμάρινη πλάκα που έχει τοποθετηθεί, εκεί κοντά στο Χίλτον, στο Νο 77^α. Κι ακόμα πιο λίγοι ενδιαφέρονται να την διαβάσουν.  
Κι όμως στο σημείο αυτό, πριν 64 χρόνια (στις 13 Αυγούστου 1920), συντελέστηκε μια τραγωδία, που χάραξε την πολιτική ιστορία του τόπου: η στυγνή δολοφονία του διπλωμάτη, του πατριώτη και πνευματικού ανθρώπου Ίωνα Δραγούμη, από παρακρατικά στοιχεία του βενιζελικού κόμματος. Ήταν μια πράξη μοναδικής αγριότητας, χαρακτηριστική των πολιτικών ηθών της εποχής. Οι δολοφόνοι σκοτώνοντας «εν ψυχρώ» τον Ίωνα Δραγούμη, υποτίθεται ότι εκδικούνταν για την απόπειρα κατά του Βενιζέλου, πού μόλις την προηγούμενη μέρα είχε συντελεστεί στο Παρίσι από αντιπάλους του…  
Στον Ίωνα Δραγούμη αναφερθήκαμε στο προηγούμενο τεύχος, στο άρθρο του Α. Χαμουδόπουλου για την πολιτική δράση των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στις αρχές του αιώνα. Η αναφορά εκείνη ήταν μικρή, κι οπωσδήποτε ανεπαρκής για να δώσει μια εικόνα για το δημόσιο εκείνο άνδρα. Εδώ θα σημειώναμε τα εξής:  
Ο Ίων Δραγούμης είναι μια πνευματική προσωπικότητα ανεξάντλητη. Όσο πιο πολύ ερευνάς το έργο του, τόσο περισσότερες πλευρές του ανακαλύπτεις.  
Κι ακόμα είναι αποδεκτός από ένα ευρύτατο πολιτικό φάσμα. Από κομμουνιστές, μέχρι υπερεθνικιστές.  
Οι κομμουνιστές (όπως μπορούμε να δούμε στα κείμενα του Κορδάτου) τον αποδέχονται για το δημοτικισμό του, για την κατανόηση και πολλές φορές για τη συμπάθεια που εξέφρασε για το νεαρό-τότε-καθεστώς των μπολσεβίκων, για την εξορία του στην Κορσική από τους Αγγλογάλλους…  
Οι εθνικιστές τον αποδέχονται γιατί στο πρόσωπό του βλέπουν ένα φλογερό κήρυκα του ελληνικού εθνικισμού. Βλέπουν ότι οι αγώνες του απέβλεπαν στην πολιτική και πολιτιστική επικράτηση του ελληνισμού,  στην ευρύτερη περιοχή μας. Και θεωρούν ότι οι κοινωνικές του ιδέες δεν αποτελούσαν αυτοσκοπό, αλλά το μέσο που θα έδινε στο έθνος την ενότητα και θα το οδηγούσε στα μεγάλα πεπρωμένα.  
Οι σοσιαλιστές βλέπουν στο πρόσωπο του Ίωνα Δραγούμη έναν άνθρωπο που δε δεχόταν ούτε τον καπιταλισμό, ούτε τον μπολσεβικισμό, αλλά ζητούσε έναν τρίτο δρόμο, στηριγμένο στο συνεταιριστικό κίνημα.  
Οι βασιλόφρονες-τέλος-θα παρατηρήσουν ότι εκτελέστηκε ως αντιβενιζελικός και ότι εξορίστηκε στην Κορσική, μαζί με άλλους φιλοβασιλικούς πολιτικούς άνδρες.  
Αλλά θα σκεφτεί ο αναγνώστης: δεν είναι η πρώτη φορά που οι πιο διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις προσπαθούν να «ιδιοποιηθούν» μια προσωπικότητα, παρουσιάζοντας, ως προς αυτήν, τα στοιχεία που τους συμφέρουν…  
Η διαφορά είναι ότι στο έργο του Ίωνα Δραγούμη υπάρχει πραγματική βάση για να θεωρήσει, η κάθε μία παράταξη απ’ αυτές που αναφέραμε, ότι ήταν «δικός της»!  
Βρισκόταν λοιπόν, αυτός σε κατάσταση ιδεολογικής σύγχυσης;  
Όχι! Η σύγχυση βρίσκεται σ’ όσους προσπαθούν να κατατάξουν τον Ίωνα Δραγούμη σε μια πολιτική παράταξη. Και μια ερμηνεία της ιδεολογικής στάσης του είναι η εξής:  
Ο Δραγούμης, όντας ένθερμος εθνικιστής, θεωρούσε ότι ο κίνδυνος για τον ελληνισμό δεν προερχόταν βασικά από τους Σλάβους  ή τους Τούρκους. Αλλά κυρίως από τον εισβάλλοντα δυτικό πολιτισμό, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην ευρύτερη περιοχή. Ο «εισβολέας» αυτός απειλούσε-πάντα κατά τον Ίωνα Δραγούμη-με θάνατο τον παραδοσιακό ντόπιο πολιτισμό, επεδίωκε δηλαδή τον αφελληνισμό των Ελλήνων.  
Ενθουσιώδεις οπαδοί του δυτικού πολιτισμού στην Ελλάδα (ή αλλιώς οπαδοί του εξευρωπαϊσμού ή του εκσυγχρονισμού) ήταν-τότε-οι Φιλελεύθεροι.   
Άνω σ’ αυτήν την βάση, ο Ίωνας Δραγούμης εντάχθηκε στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο…  
Σαν συμμάχους του ελληνισμού, σ’ αυτόν τον «αντιδυτικό» αγώνα, ο Δραγούμης, διέκρινε τους Τούρκους! Γιατί αντιμετώπιζαν κι αυτοί το ίδιο πρόβλημα, της εισβολής του δυτικού πολιτισμού και της απώλειας της ταυτότητάς τους. Γιατί ο πολιτισμός των δύο εθνών είχε πολλά κοινά σημεία, πράγμα φυσικό, αφού οι δύο λαοί ζήσαν στον ίδιο χώρο μαζί, επί αιώνες. Γιατί-τέλος-τους δύο λαούς τους ένωνε επίσης η κοινή σλαβική απειλή.  
Ο Δραγούμης οραματιζόταν μια ελληνοτουρκική συνομοσπονδία και-σε απώτερο μέλλον-ακόμα και μια κοινή ελληνοτουρκική φυλή…  
Θεωρούσε ότι σε μια τέτοια ένωση, ο ελληνισμός, λόγω της πολιτιστικής του ανωτερότητας, θα έβαζε τη σφραγίδα του. Και ότι θα είχαμε τελικά, στη θέση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ένα μεγάλο κράτος με ελληνικό χαρακτήρα. 
Η ιδέα αυτή-όσο κι αν εντυπωσιάζει-δεν ήταν καινούργια. Στο 13ο τεύχος του «Τότε»  και στο άρθρο «Ρωμιοί στην Τουρκοκρατία: δούλοι ή συνέταιροι στην εξουσία;», αναφέρεται ότι παρεμφερείς ήταν οι στόχοι των Φαναριωτών.  
Μια τέτοια λύση-πίστευε ο Ίωνας Δραγούμης-εξασφάλιζε το ελληνικό έθνος και από τους κινδύνους ακρωτηριασμού, με τους οποίους απειλούνται ορισμένα τμήματά του (ελληνισμός Σμύρνης, Πόλης, Πόντου κλπ.) από την ελληνοτουρκική ρήξη.  
Έτσι ερμηνεύεται το γεγονός ότι ο Ίων Δραγούμης ήταν εναντίον των Βαλκανικών πολέμων 1912-13 και εναντίον της Μικρασιατικής Εκστρατείας 1919-22. Και η τελευταία τοποθέτηση εξηγεί το γιατί επιλέχθηκε αυτός για να εκτελεστεί, σε αντίποινα για την απόπειρα κατά του Βενιζέλου.  
Και σήμερα; Τι θα μπορούσαμε να πούμε για την τύχη που είχαν οι ιδέες του Ίωνα Δραγούμη;  
Το αίτημά του να μην εισβάλει ο δυτικός πολιτισμός στην Ελλάδα, ήταν βέβαια ουτοπιστικό. Αλλά πόσα άλλα, για τα οποία πριν 70 περίπου χρόνια-μαζί με λίγους-αγωνιζόταν, όπως η διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, η κατοχύρωση της δημοτικής γλώσσας κλπ., είναι σήμερα είτε κατακτημένες θέσεις, είτε κοινά αιτήματα….  
Και το ελληνοτουρκικό του όραμα;  
Σήμερα δεν μπορεί να βρει έδαφος εφαρμογής, με τον τρόπο που το έβλεπε ο Ίων Δραγούμης. Άλλωστε διανύουμε μια νέα περίοδο ελληνοτουρκικής κρίσης.  
Αλλά η απαίτηση για στενή συνεργασία, ακόμα και συνομοσπονδία Ελλάδας-Τουρκίας, ίσως γίνει επίκαιρη σε άλλες εποχές… 
Στις σελίδες που ακολουθούν θα δώσουμε ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα του Ι. Δραγούμη. Κα στη συνέχεια θα παραθέσουμε αναφορές για την εθνική και πολιτική του παρουσία, από 3 πηγές:
•Από το βιβλίο του Δημήτρη Κιτσίκη «Συγκριτική Ιστορία Ελλάδος και Τουρκίας στον 20 αιώνα» (Εστία, 1978).
•Από το βιβλίο του Κλέωνα Παράσχου «Ίων Δραγούμης-Κείμενα λογοτεχνικά» (1963), και
•Από το βιβλίο του Γιάννη Κορδάτου «Μορφές Ελληνισμού» (εκδόσεις Μπάυρον).  
Πιστεύουμε ότι η παράλληλη αυτή αναφορά στην ιστορική παρουσία και το έργο του Ίωνα Δραγούμη θα ρίξει κάποιο φως, όχι μονάχα στην άγνωστη προσωπικότητά του, αλλά και στην κρίσιμη περίοδο όπου αυτός έδρασε…
Δημήτρης Κιτσίκης:
Η θεωρία της ανατολικής φυλής.
«Ο Ίων Δραγούμης, γιός του πρωθυπουργού (σ.σ. Στέφανου Δραγούμη), ήταν και παραμένει σήμερα ο μεγαλύτερος στοχαστής του ελληνικού εθνικισμού. Όταν υπηρετούσε ως διπλωμάτης, αγωνίσθηκε εναντίον των Βουλγάρων στη Μακεδονία, από το 1902 έως το 1907. Το 1907, απεστάλη στην Ελληνική Πρεσβεία της Κωνσταντινουπόλεως. Το 1908 ξανασυναντήθηκε εκεί με τον καλύτερό φίλο του, τον αξιωματικό Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαϊδη, που είχε λάβει μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα, και τον εβοήθησε να στερεώση την ιδεολογία του ελληνοτουρκισμού που υποστήριζε την ίδρυση ενός ελληνοτουρκικού κράτους.  
Η ιδεολογία του Σουλιώτη δεν είταν ούτε ο εξελιγμένος βυζαντινο-οθωμανικός οικουμενισμός του Ρήγα και των Νεότουρκων, ούτε ο εθνικισμός της Μεγάλης Ιδέας. Πρόκειται για μια ιδεολογία που συνδυάζει και τα δύο και θεμελιώνεται στην πολιτιστική ταυτότητα της Ανατολικής Μεσογείου και των εθνών που απαρτίζουν  την περιοχή αυτή. Ο Σουλιώτης δεν πιστεύει σ’ ‘ένα βυζαντινό ή οθωμανικό «έθνος», αλλά σε πολλά χωριστά έθνη, όπως το ελληνικό έθνος ή το τουρκικό έθνος, τα οποία πρέπει εν τούτοις να συνεννοηθούν στους κόλπους μιας συνομοσπονδίας, για να διαφυλαχθή η βασική πολιτιστική ταυτότητα του κόσμου του Αιγαίου.
Αργότερα, μετά την υλοποίηση της συνομοσπονδίας, θα ήταν δυνατή η μετάβαση σ’ ένα δεύτερο στάδιο, υπερεθνικό, με τη δημιουργία μιάς «ανατολικής φυλής»….»
Κλέων Παράσχος:
«Σαράντα δύο χρόνια μονάχα βάσταξε η γήινη ζωή του Δραγούμη, η πραγματική της όμως διάρκεια στάθηκε πολύ μεγαλύτερη, αν τις ημέρες μας και τις ώρες μας τις μετρήσουμε με την ένταση και όχι με την απλή χρονική έκτασή τους. Ο Δραγούμης έζησε έντονα κάθε τι στο οποίον δόθηκε στο κάθε τι με όλη τη ζέση της ψυχής του, έτσι, το μάκρος της ζωής του ξεφεύγει από τα κοινά μέτρα. Η δράση η πολιτική και η εθνική-αυτά τα δύο είναι ένα στο Δραγούμη-μοιράστηκαν τις μέρες του, και ο έρωτας και οι χίλιες χαρές της ζωής και το γράψιμο».
Γιάννης Κορδάτος:
«Ο Δραγούμης, αν και δεν ήταν λαϊκός τύπος και κρατούσε πάντα το ύφος του αριστοκράτη, δεν ήταν αντιπαθητικός. Τραβούσε το συνομιλητή του, γιατί στο βάθος ήταν ένας ιδεαλιστής που πίστευε σ’ αυτά που σκεφτόταν και έλεγε. Προσπαθούσε όσο μπορούσε να μην πειράξη, να μην πικράνη. Και πάντα φρόντιζε να μην του ξεφύγη κανένας πειραχτικός λόγος. Οι ιδέες του αλλουνού του ήταν σεβαστές. Ο Ραμάς κοίταζε να κάνη πνεύμα και να γελοιοποιήση τις σοσιαλιστικές ιδέες, ο Δραγούμης τις συζητούσε με ηρεμία. Βέβαια, σαν άνθρωπος, και θύμωνε και εξάπτονταν, μά δεν ήταν κακός και επιθετικός.
Και όμως ο εξαίρετος αυτός άνθρωπος, ο ευγενικός στοχαστής, ο τίμιος πολιτικός και ο φανατικός ιδεαλιστής, δεν μπόρεσε να προσφέρη τις υπηρεσίες του στον τόπο αυτόν που τόσο τον αγάπησε. Αυτός, που μέσα στον αντιβενιζελισμό ήταν μια εξαιρετική φυσιογνωμία, έπεφτε αιματοκυλισμένος (31 Ιουλίου-13 Αυγούστου 1920) στην οδό Κηφισιάς από το εκτελεστικό απόσπασμα… 
Ο πολιτικός και κομματικός φανατισμός, όταν μαθεύτηκε η απόπειρα κατά του Βενιζέλου που έγινε στη Γαλλία, διάλεξε έναν από τους καλλίτερους και τιμιώτερους αντιπάλους του Βενιζελισμού για να τον θυσιάση στο βωμό του μίσους και της αντεκδίκησης». σ.92.

Προτομή του Ίωνα Δραγούμη στη Θεσσαλονίκη.

Φως στον άγνωστο Ίωνα Δραγούμη
Του Αλέξη Μαλλιάρη, εφημερίδα Η Καθημερινή Κυριακή 6/8/2000, σ.34

Η βιοθεωρία του
Καθοριστική επίδραση στη διαμόρφωση της βιοθεωρίας του Ίωνος Δραγούμη άσκησε η σκέψη του Νίτσε και του θεωρητικού του γαλλικού πατριωτισμού Μπαρές, στοχαστών που κυριολεκτικά αποθεώνουν το Εγώ και τη δύναμη,. Με τον τελευταίο μάλιστα ο Δραγούμης συνδέθηκε φιλικά και αλληλογραφούσε μαζί του. Σε όλα του τα συγγράμματα καθώς και στις επιστολές του, είναι εμφανής η  μανιώδης εμμονή του Δραγούμη στην έννοια της δύναμης, του δυνατού προσώπου. Ο ανηλεής αυτοέλεγχος που κυριαρχεί στο ημερολόγιό  του και σε όλα του τα κείμενα, αλλά και εν γένει ολόκληρη η πορεία του, ακόμα και η προσωπική του ζωή-γοητευόταν μόνο από γυναίκες με εξαιρετικά δυνατή προσωπικότητα-παραπέμπουν ακριβώς σ’ αυτήν του την αγωνία και τη λατρεία της ισχύος, που όμως η διαρκής βάσανός του από αυτό, αποδεικνύει ακριβώς την τιτάνεια προσπάθεια που κατέβαλε να πείσει τον εαυτό του να φαίνεται και να δρα ως δυνατός.».

Η ΚΡΥΦΗ ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 
Του Μιχάλη Καλιακάτσου, περιοδικό Ο Πολίτης τχ. 158/9, 2007, σ.5

«Με το θεώρημα των εθνικοτήτων δεν θα πάρουμε την Μακεδονία, διότι, αν κι ευρίσκονται ελληνικά στοιχεία σκορπισμένα εις όλην την χώραν, μόνον τα νότια αυτής μέρη κατοικούνται πυκνά από Έλληνες. Με τα θεωρήματα των απαράγραπτων ιστορικών δικαίων όσον και αν φωνάζωμεν μεταξύ μας και εις την οικουμένην δεν θα πάρωμεν την Μακεδονίαν, διότι απαράγραπτα δικαιώματα δεν υπάρχουν εις την γην και πολλών ειδών παραγραφές ισχύουν εις το διεθνές δίκαιον… Είς την Μακεδονία ιθα εμφανιστεί την δωδεκάτην ώραν ο Μακιαβέλης. Αν αυτός είναι Βούλγαρος, η Μακεδονία θα γίνει Βουλγαρική, αν είναι Έλλην θα γίνει ελληνική, αν είναι Ρώσος, φίλος της αυτονομίας θα γίνη αυτόνομον κράτος σλαυικόν… Είναι ακόμα καιρός να γίνη Έλλην ο Μακιαβέλλης» (από αδημοσίευτο άρθρο του Ίωνος Δραγούμη που χρονολογείται περί το 1903).»     Το παράθεμα ανήκει στον Ίωνα Δραγούμη, μια από τις πιο εμβληματικές φιγούρες του ελληνικού εθνικισμού των αρχών του 20^ου αιώνα, γνωστού κυρίως για το ρόλο του στην πιο σκοτεινή και βίαιη ίσως φάση της σύγχρονης ιστορίας του «μακεδονικού ζητήματος», αποτυπωμένη στη διεθνή κι ελληνική ιστοριογραφία με τον όρο «μακεδονικός αγώνας» (1904-1908). Ο όρος αυτός συνοψίζει την ένοπλη αντιπαράθεση ατάκτων ομάδων των αρτισύστατων βαλκανικών κρατών (Ελλάδα, Σερβίας, Βουλγαρίας, δευτερευόντως της Ρουμανίας) στις οθωμανικές διοικητικές περιφέρειες (βιλαέτια Θεσσαλονίκης, Μοναστηρίου (Bitola) και Κοσσόβου) που συγκροτούσαν τη γεωγραφική χώρα, γνωστής ως Μακεδονία, στη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και που αντιστοιχούν,grosso modo, στα εδάφη της σημερινής Ελληνικής Μακεδονίας, της Δημοκρατίας της Μακεδονίας και του νοτιοδυτικού τμήματος της Βουλγαρίας, γνωστής ως Μακεδονία του Πιρίν…..»

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Γεωργίου Παπανδρέου
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, εκδόσεις της εφημερίδος ΤΑ ΝΕΑ 2018.
Εισαγωγή Γιώργος Π. Μαλούχος.  Σελίδες 26-38

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
«Όσοι γνωρίζουν τον Ίδαν, τον επανευρίσκουν ολόκληρον εις τας νέας του σελίδας. Επειδή ο Ίδας ανήκει στους σπανίους ανθρώπους, των οποίων η σκέψις είναι ολοκληρωτική έκφρασις της ζωής και η ζωή συνέχεια της  σκέψεως. Το «Μαρτύρων και Ηρώων αίμα», η «Σαμοθράκη», το «Όσοι Ζωντανοί» είναι εμπνευσμένα από την ίδια συγκίνησιν και πάλλονται με τους ίδιους παλμούς, όπως και ο «Ελληνικός Πολιτισμός»…..
«Αυτά είχα να γράψω, γενικώτερα, δια το βιβλίον του Ίδα. Όχι αντιρρήσεις. Απλώς μερικάς σκέψεις μου, εξ αφορμής του «Ελληνικού Πολιτισμού».  
Ο Ίδας, ηξεύρω, με όσα έγραψα, είναι «σχεδόν» σύμφωνος. Εις την μοναξιάν του Βερολίνου, όπου το έφερε η τύχη να συναντηθώμεν, ευρήκαμεν συχνά ευκαιρίαν, περιπατούντες μέσα εις τας πυκνάς δενδροστοιχίας του Τιργκάρτεν, να ομιλήσωμεν φιλικά δι’ όλα τα σχετικά θέματα-και να συμφωνήσωμεν. Και αν εις το βιβλίον του υπάρχουν κάπου μονομέρειαι και υπερβολαί- είναι συχνά συνειδηταί. Ο Ίδας είναι φύσις πολεμική. Έζησε την νέαν Ελληνικήν  ζωήν. Και διότι οι Κρατικοί ηπείλουν να θυσιάσουν ο Έθνος με την στενήν ιδιοτελή των αντίληψιν και διότι οι Λογιώτατοι ηπείλουν την γνησίαν δημοτικήν ζωήν, την μόνην αληθινήν παράδοσιν του Έθνους-ωρθώθη η πολεμική ιδιοσυγκρασία του και διαμαρτύρεται. Όχι Κρατική, αλλά Εθνική πολιτική. Όχι Λογιώτατη, αλλά Δημοτική παράδοσις.     Αν αυτό είναι μονομέρεια και υπερβολή-είναι το κοινόν ελάττωμα όλων των πολεμιστών…».

ΊΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ
Κώστας Ουράνης, «Δικοί μας και Ξένοι» τόμος ΙΙ, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας χ.χ. σ.199-201     

Στο «Νουμά» του 1905 είχε δημοσιευθεί, με το ψευδώνυμο «Τοξότης», ένα άρθρο που τιτλοφορούνταν «Στην Πόλη». Είταν οι εντυπώσεις ενός νέου διπλωμάτη από ένα ταξίδι στην Πόλη, όπου πήγαινε ως γραμματεύς Πρεσβείας. Μέσα από τις εντυπώσεις αυτές, τις γραμμένες μ’ ένα πρωτότυπο ύφος, διαφαινόταν ένας άνθρωπος, ο οποίος είχε για όνειρα κάτι για το οποίο οι Έλληνες είχαν παύσει να μιλούν και σαν μόνο του σκοπό κάτι για το οποίο οι ίδιοι οι Έλληνες τότε αδιαφορούσαν. Κι αυτό το κάτι είταν η Φυλή, κι αυτά τα όνειρα είταν η ανάσταση της Φυλής. Ο νέος αυτός διπλωμάτης, που έγραφε με σοβαρό, πονεμένο τρόπο για όσα μόνο μειδιάματα ειρωνείας έφερναν στους «φρόνιμους ανθρώπους», είταν ο νεκρός που θρηνούμε, ο Ίων Δραγούμης.   
Μέσα στο άρθρο αυτό υπάρχει σε γενικές γραμμές όλη του η πολυετής κατόπιν εργασία σαν πολεμιστή και σαν συγγραφέα. Ο Ίων Δραγούμης και σαν πολεμιστής και σαν συγγραφέας δεν γνώρισε άλλο, δεν είχε άλλη αγάπη από τη Φυλή. Η ζωή του όλη, το έργο του όλο, δε στάθηκε παρά μια ευγενική, μια μοναδική προσπάθεια να σηκώσει ψηλά τη Φυλή του.
Σαν γραμματεύς Πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη και ιδρυτής του Μακεδονικού κινήματος, αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στο έργο αυτό, με μιάν αφοσίωση τόσο περισσότερο αξιοθαύμαστη, όσο είταν ο μόνος την εποχή εκείνη που, όχι μόνο δεν είχε την παθητική μοιρολατρεία των Ελλήνων, αλλά και έκανε κάθε τι το δυνατό για να την αποτινάξει. Πρίν από τον Δραγούμη, τόσο οι κυβερνήτες, όσο και ο λαός, ή δε μιλούσαν καθόλου για τα όνειρα της Φυλής ή, όταν το έκαναν, διατύπωσαν μια τυπική ευχή και προσπερνούσαν.
Σε κανενός το νου δεν περνούσε σοβαρά η ιδέα, ότι η Ελλάδα μπορούσε να διεκδικήσει τα εθνικά της δικαιώματα. Μόνον από το νου του Δραγούμη είχε περάσει και η μόνωσή του, αντί να τον αποθαρρύνει, του έδινε θάρρος. «Αφού εγώ», έγραφε, «δεν θέλω να πεθάνει το έθνος, το έθνος δεν μπορεί να πεθάνει.». Το πίστευε αυτό με όλη του την ψυχή. Όταν η σκέψη αυτή έγινε μέσα του πεποίθηση, έγινε ο κήρυκας της ανάγκης της εργασίας για την ανάταση της Φυλής.
Και όχι μόνο ο κήρυκας, αλλά ο πρωτεργάτης. Αυτός έγινε ο ιδρυτής και αυτός στάθηκε ίσαμε το τέλος η ψυχή του αγώνα αυτού, ο οποίος, αφού τον υποδέχθηκαν με ειρωνικά σκώμματα, κατόρθωσε να κάνει κάτι καλύτερο από το να επισημοποιήσει με το αίμα «Μαρτύρων και Ηρώων» τα ελληνικά δίκαια: κατόρθωσε να ξυπνήσει την ελληνική ψυχή και να την κάνει να πιστεύσει στην πιθανότητα όσων χθές ακόμη είταν αδύνατα.
Τον Μακεδονικό αγώνα ο Δραγούμης δεν τον ενέπνευσε και δεν τον υποστήριξε μόνο-τον έζησε. Το βιβλίο του που έχει τον τίτλο «Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα» είναι σελίδες που έζησε ο συγγραφέας κ’ είναι σελίδες που διαπνέονται από τον αγνότερο πατριωτισμό και από μια ήρεμη ανδρεία. Η στρατιωτική επανάσταση του 1909 στο Γουδί είταν καρπός του σπόρου που είχε ρίξει αυτός…
Το ξύπνημα αυτό ο Δραγούμης δεν το είδε σαν ένα τέλος, αλλά σαν μιάν αρχή. Στην περίφημή του προκήρυξη, τη δημοσιευμένη στο «Νουμά» τον Οκτώβριο του 1909 με τον τίτλο «Στρατός και άλλα», ο Δραγούμης, αποβλέποντας πάντα στη Φυλή, έδινε ένα πρόγραμμα εργασίας γενικότερης και βαθύτερης και σπουδαιότερης από μιάν απλή στρατιωτική επανάσταση. Δεκανέας στον πόλεμο του 1912, είχε την τύχη να γράψει αυτός το πρωτόκολλο της παράδοσης της Θεσσαλονίκης, της πρωτεύουσας της Μακεδονίας, που για την ελευθερία της εργάσθηκε όπως κανείς.   
Ο πόλεμος του 1912-1913, με όλα του τα μεγαλειώδη αποτελέσματα, δεν έκανε τον Ίωνα Δραγούμη ν’ αφήσει τον αγώνα. Τον έκανε μόνο ηρεμώτερον και ιδανικότερο. Γιατί στη σκέψη του Δραγούμη ό,τι ενδιέφερε πάνω απ’ όλα είταν το ξύπνημα, η καλυτέρευση της Φυλής.
Στο βιβλίο «Σαμοθράκη», που έβγαλε το 1910, ο Δραγούμης παρουσιάζεται με πρόγραμμα αναμόρφωσης του Έθνους. Ήθελε να δει να γεννιέται ένας πολιτισμός καθαρά ελληνικός, χωρίς κανένα ξένο στοιχείο μέσα του. Αυτό είταν το όνειρό του και οι σελίδες του «Ελληνικού πολιτισμού» του αυτό προσπαθούν να εμπνεύσουν στους νέους, που ζητούσε να ξυπνήσει την κοιμισμένη τους ενέργεια. Γι’ αυτό και τα δυό του πρώτα βιβλία είναι αφιερωμένα στους νέους.  
Είναι δύσκολο να δοθεί ο τέλειος χαρακτηρισμός μιάς διάνοιας τόσο ευγενικής, σαν τον Ίωνα Δραγούμη. Ο Ταγκόπουλος, που είχε γι’ αυτόν μιάν απεριόριστη εκτίμηση, έγραψε στο μικρό βιβλίο πού επιγράφεται «Ίδας», ότι είταν ένας πατριώτης πού «τον πατριωτισμό του τον ενεργεί, δεν τον τελαλάει. Ένας θετικιστής πατριώτης, πού ό,τι ονειρεύεται και ό,τι ζητάει ξέρει πως μπορεί και να γίνει». Ναι, είταν αυτό και είταν και κάτι πολύ περισσότερο.
Μπορεί να πει κανείς ότι είταν ένα από τα ευγενικότερα τέκνα της Φυλής του, ωραίος αντιπροσωπευτικός της τύπος, το υπόδειγμα της ηθικής και της διανοητικότητας, στο οποίο μπορεί να τείνει κανείς. Είταν ένας άνθρωπος που δε συνθηκολογούσε ποτέ με την αντίθετη προς ό,τι αυτός πίστευε αλήθεια, πραγματικότητα ‘  ένας άνθρωπος που κινιόταν μέσα σε φωτεινό κύκλο Σκέψης, μια φυσιογνωμία που επιβαλλότανε με τη ζωή του και με το έργο του, πού είχαν και τα δυό αφιερωθεί στα ευγενικότερα ιδανικά.
Είταν ένας άνθρωπος που θυσίαζε το πάν, και πλούτο και όνομα και ζωή, για την εξυπηρέτηση των ιδανικών του, που τα ήθελε και ιδανικά της Φυλής. Είταν στην υπηρεσία αυτή που αφιέρωσε και το μεγάλο του συγγραφικό τάλαντο και την υπέροχη διανόησή του και την ευγενική του ζωή.  
Πέθανε ο ωραίος, ο τίμιος, ο ευγενικός Έλληνας, που άξιζε να ζει, γιατί-εδώ δεν κάνω πολιτική-ο Ίων Δραγούμης χρειαζόταν στην ελληνική διανόηση, που την τιμούσε με το πνεύμα του το ανοιχτό στους πλατείς ορίζοντες και με την ψυχή του τη λευκή, που δονιζόταν από κάθε τι το ευγενικό.

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΣ
΄Ιων Δραγούμης: Μια φανταστική έκδοση των «Απάντων» του
Για κάποιες δημιουργικές απαντήσεις στο σημερινό μας αδιέξοδο
Εφημερίδα Η ΑΥΓΗ Πέμπτη 30 Αυγούστου 2001     

Ίσως φανεί περίεργο στους πολυπληθείς «διανοουμένους» μας, που τα τελευταία έξι χρόνια βρίσκονται στο γραφείο μου συνεχώς τρείς ογκώδεις φανταστικοί τόμοι «Απάντων» του Ίωνα Δραγούμη που μάλλον θα μπορούσε ο φανταστικός εκδότης και ο επιμελητής των, αυξάνοντάς τους, να τους κάμει ελαφρότερους, για να απλωθεί το εκδοτικό πρόγραμμα στον χρόνο και να ελαφρύνει η δαπάνη (τέτοιες εκδόσεις δεν γίνονται για το κέρδος).  
Μου φαίνεται ολοένα και πιο βαρύνουσα η επικαιρότητα του Ίωνα Δραγούμη (1878-1920) για τον ελληνισμό, η εθνική προσφορά και το εθνικό παράδειγμα ενός Έλληνα με «προσωπική μυθολογία», όπως αναγνώρισε ο Ελύτης. Αυτό, φυσικά, με την προϋπόθεση ότι έχουμε αντιληφθεί το εύρος και το βάθος της πνευματικής και πολιτικής αυτής φυσιογνωμίας των αρχών του 20^ου αιώνα, και την πολύτιμη υπηρεσία που μπορεί να προσφέρει η μελέτη ολόκληρου του έργου του που μας άφησε, τώρα, στις αρχές του 21ου.
Το 2000 μάλιστα έκλεισαν 80 χρόνια από τον τραγικό φόνο του μέσα στη δίνη του εθνικού διχασμού, ενώ είναι και το έτος που άνοιξε το αρχείο του (το κατατεθειμένο στην πολύτιμη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη) και άρχισε ήδη η μελέτη του. Από το 1986, κυκλοφορούν τα Φύλλα Ημερολογίου, με την υποδειγματική φροντίδα πρωτίστως του Θεόδωρου Σωτηρόπουλου (έχουν δοθεί οι 4 τόμοι και υπολείπονται ακόμη ο Β΄ και ο Γ΄). Νομίζω ότι ήδη αρχίζει να διαγράφεται η εθνική μεγαλοσύνη του Δραγούμη, σε όλες τις διαστάσεις και το βάθος του πνευματικού και πολιτικού προσώπου του, καθαρή και απαραμόρφωτη.
Τα εκδοθέντα ημερολόγιά του αλλά και όσα αποσπάσματά τους εδημοσιεύθηκαν προ του 1986 από τον Κλέωνα Παράσχο κ. ά,. η «ανάγνωσή» τους από τον μείζονα αυτόν κριτικό των γραμμάτων μας, που έχει εκδώσει πολυσέλιδη και πολύπτυχη μελέτη για τον Ίωνα Δραγούμη, καθώς και οι καίριες παρατηρήσεις του αδερφού του, Φίλιππου Στ. Δραγούμη (στους προλόγους του), της Φωτεινής Τζωρτζάκη, του Γιώργου Ιωάννου, του Γιάννη Κορδάτου, του Ν. Γιαννιού, του Κωστή Μοσκώφ, του Θεόδωρου Σωτηρόπουλου και του Γιώργου Καραμπελιά, έχουν συμβάλει προς αυτήν την κατεύθυνση. 
Ωστόσο, μόνον όταν εκδοθούν με εγκυρότητα τα «Άπαντά» του, στα πλαίσια βεβαίως κριτικής εκδόσεως (διότι σώζονται τα χειρόγραφα πολλών βιβλίων του), θα γίνει κατορθωτή η ολοκληρωμένη και ακριβοδίκαιη τοποθέτηση του Δραγούμη, δηλ. του έργου και της δράσεώς του (διότι τον λόγο του συμπληρώνει αναγκαίως η πράξη), στο κέντρο των πνευματικών και πολιτικών μας πραγμάτων (που είναι αλληλένδετα).
Τότε θα παύσει επιτέλους η παραμόρφωση, παραχάραξη-εξ αριστερών και εξ ακροδεξιών-και η πολιτική ξύλευση της εθνικής του ιδεολογίας (που διήλθε από δοκιμασίες και διέτρεξε περιόδους δίχως να προλάβει και να κατασταλάξει και να κορυφωθεί) και θα δοθεί ακέραιος ο πατριωτισμός του(διότι δεν υπήρξε εθνικιστής, ακόμα και όταν προσδιορίζει ο ίδιος τον εαυτό του ως «νασιοναλιστή», ο όρος που σήμερα δεν του ταιριάζει) αλλά και το λελογισμένο πέρασμά του, λίγα χρόνια πριν φύγει, στον δημοκρατικό σοσιαλισμό.
Είναι γνωστό ότι τον προσεταιρίσθησαν κατά καιρούς (όπως και τον πνευματικό αδελφό του Π. Γιαννόπουλο) ποικίλα ακροδεξιά σκύβαλα, που τα τελευταία χρόνια εξέδωσαν μάλιστα και τα δήθεν άπαντά τους με προλόγους γραμμένους κάποτε από φασιστοειδή ή κα χουντικά περιτρίμματα ΄ εκδόσεις ακαλαίσθητες και πλήρως αφερέγγυες, έτσι που τα έργα να γίνονται ακόμη περισσότερο ανέκδοτα, τη στιγμή που οι παλαιές εκδόσεις και επανεκδόσεις του Φίλιππου Δραγούμη δεν ανευρίσκονται πλέον στο εμπόριο και είναι ελάχιστες οι επανεκδόσεις από έγκυρους εκδότες που κυκλοφορούν.
Στην κατάσταση αυτή συνέβαλε-με λίγες μόνον εξαιρέσεις-και η συχνά αγράμματη, σκοταδιστική και κοντόθωρη Αριστερά μας, ιδίως στη μεταπολίτευση, οπόταν και θεώρησε πολύ χρήσιμο πολιτικό εργαλείο την πλήρη αποσύνδεση των εθνικών μας ζητημάτων από το κοινωνικό ζήτημα, χάριν ενός άχρηστου διεθνισμού και ενός άκριτου εκδυτικισμού-εκσυγχρονισμού.
Ο πεζογράφος Γιώργος Ιωάννου, φωτισμένος αριστερός ο ίδιος, αλλά και πατριώτης (αριστερός διανοούμενος από τις εξαιρέσεις), σε κείμενό του, καταδικάζει και τις δύο παρατάξεις για την παραχάραξη της μορφής και του έργου του Δραγούμη: η Αριστερά, κατά τον Ιωάννου, μας τον παραδίδει άκρως εθνικιστή, μέγα κομματάρχη της Δεξιάς και του βασιλιά (είναι αλήθεια ότι για τον Κωνσταντίνο με την ξενόδουλη καμαρίλα του είχε κάνει ο Ίων λάθος εκτιμήσεις), μεγαλοαστό, αστικοτσιφλικά, αντιλαϊκό.
Η φασιστοειδής Δεξιά τον θέλει δικό της, αμαθής και τυφλωμένη και αυτή όσο και οι αριστεροί που της προσέφεραν τον Δραγούμη εξαφανίζοντάς τον από τη γνήσια πατριωτική και κοινωνική συνείδηση του έθνους και ιδίως της νεότερης γενεάς, για την οποία θα μπορούσε να είχε γίνει πρότυπο Έλληνα και ανθρώπου (νομίζω ότι δεν υπάρχει πια κείμενό του στα «προοδευτικά» σχολεία μας).  
Αν κατείχαμε όλα αυτά τα προαπαιτούμενα, θα βλέπαμε πόσο σημερινός είναι ο Ίων. Είδε την παρακμή της Δύσεως στα τέλη του 19^ου αιώνα (όπως και ο διδάσκαλός του Νίτσε),που σήμερα πλέον έχει φθάσει στη σήψη (και μιλώ πάντα για τις πνευματικές και ηθικές αξίες και τον πολιτικό της κυνισμό), χωρίς όμως τη διαλυτική εμπάθεια και την απόλυτη άρνηση του Π. Γιαννόπουλου.
Υπήρξε Έλληνας και Ευρωπαίος, με τη βαθύτερη έννοια, και το δείχνει αυτό η καλλιέργειά του, αντλημένη από τα καλύτερα πνεύματά της αρχαιότητάς μας και της Δύσεως, αλλά και από την πνευματική (προσοβιετική) Ρωσία. Τον εφλόγισαν πνευματικά τα εθνικά μας προβλήματα της εποχής εκείνης. Δεν ήσαν, άλλωστε, λιγότερα ή κατά πολύ διαφορετικά από τα σημερινά:
Το Μακεδονικό και τα άλλα των Βαλκανίων, το Ανατολικό Ζήτημα, με όλες τις παραφυάδες του, που ακόμη βαραίνουν την εθνική μας υπόσταση (Κύπρος, Αιγαίο). Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερο, δυστυχώς, με πόσες ομοιότητες και αναλογίες επιστρέφει η ιστορία εδώ γύρω μας, η δική μας ιστορία εξαρτημένη τραγικά από την ιστορία της περιοχής, και ιδίως από Βαλκάνια! Μαζί της επιστρέφει και ο Δραγούμης.
Όμως τη σκέψη και την ύπαρξή του τυράννησαν και τα προβλήματα της διοικήσεως του κράτους, η διαφθορά και απαξίωση της πολιτικής και των πολιτικών της εποχής του (που μας ταλανίζει και σήμερα), η οργάνωση της οικονομίας, η εκπαίδευση, το γλωσσικό ζήτημα (υπήρξε κορυφαίος δημοτικιστής, όχι όμως ακραίος) και πάνω απ’ όλα το ζήτημα του πνευματικού μας πολιτισμού και της ιδιοπροσωπείας μας.
Ακόμη και ζητήματα της Ελλαδικής Εκκλησίας αλλά και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που το σεβόταν ιδιαίτερα λόγω της μεγάλης πολιτικής του σημασίας για τον ελληνισμό (αντίθετα από σημερινούς ιεράρχες που διαστρέφουν, εθνικοποιώντας και εκκοσμικεύοντας, το μήνυμα του Χριστού).
Οι προτάσεις και ο προβληματισμός που κατέθεσε, δεν ήσαν πράγματα αβασάνιστα, και αν δεν είχαν στην εποχή του την απήχηση  που τους άξιζε, από τους πολιτικούς και τον λαό (κυριαρχούσε τότε το μέγα ανάστημα του Βενιζέλου, του  οποίου δυστυχώς υπήρξε πολιτικός αντίπαλος),  είναι ακόμη τόσο πολύ επίκαιρες, ώστε να μας ενδιαφέρουν ζωηρά και σήμερα, διότι μπορούν να ανοίξουν έναν δημιουργικό δρόμο μέσα στο ζοφερό μας αδιέξοδο.

Νεκρική Ωδή
Στον Ίωνα Δραγούμη
Λευκή ας βαλθή όπου έπεσες εικόνα
(Πώς έπεσες, γραφή να μη το λέη…)
λευκή με της Πατρίδας την εικόνα
μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίη,
βουβή μαρμαρωμένη να σε κλαίη.
Κωστής Παλαμάς

Για την καλύτερη κατανόηση του έργου και της πολιτικής σκέψης του Ίωνος Δραγούμη, οφείλουμε μεταξύ άλλων να μελετήσουμε και τα εξής βιβλία-εκτός από τα άλλα που κυκλοφορούν:
• Κωνσταντίνου Α. Βακαλόπουλου, ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ-ΠΑΥΛΟΣ ΓΥΠΑΡΗΣ. ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ (1902-1908), εκδόσεις Μανώλης Μπαρμπουνάκης 1987
• Πηνελόπη Σ. Δέλτα, ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ, εκδόσεις Ερμής 2008. Επιμέλεια- Πρόλογος: Αλέξανδρος Π. Ζάννας. Αρχείο Π. Σ. Δέλτα τόμος Θ΄
• Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος, ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ Μαρτύρων και ηρώων αίμα, εκδόσεις Εκδοτικός Οίκος Κυριακίδη- Θεσσαλονίκη 1991.  Πρόλογος-Εισαγωγή Κ. Α. Βακαλόπουλος
• Ιωάννη Ηρ. Μάλλωση, Ο ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ (ΚΟΡΣΙΚΗ-ΣΚΟΠΕΛΟΣ), εκδόσεις Πελασγός 1992 Β΄ έκδοσις. Α΄ έκδοσις Αθήνα 1920.
• Ιωάννης Κ. Χολέβας, Ο ΜΑΚΕΔΟΛΟΛΑΤΡΗΣ ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ. ΩΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, ΔΗΜΟΣΙΟΛΟΓΟΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ. Εκδόσεις Πελασγός 1993. Πρόλογος: Ι. Κ. Χολέβας
• Φρέντυ Γερμανός, Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ. Η πορεία του Ίωνα Δραγούμη προς το θάνατο-ανάμεσα από δύο έρωτες…, Εκδόσεις Κάκτος 1985
• Φρέντυ Γερμανός, Η Εκτέλεση. Ιστορικό μυθιστόρημα. Εκδόσεις Καστανιώτη 1999/ Ειδική Έκδοση για την εφημερίδα Πρώτο Θέμα Δεκέμβριος 2018.
• Φρέντυ Γερμανός, Τα ερωτικά της Κορσικής… ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΑΡΓΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΙΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ 24 ΕΡΩΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, εκδόσεις Κάκτος 1994
• Αθανασίου Λ. Κορμαλή, Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΟΥ ΙΩΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ ΣΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ, εκδόσεις Πελασγός 1994
• Γιάννης Α. Μάζης, ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ Ο ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΣ, εκδόσεις Μεταίχμιο 2016, πρόλογος: Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος. Μετάφραση: Ανδρέας Παππάς.
ΕΡΓΑ
•ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ (ΙΔΑΣ), ΕΚΛΟΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ, ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΣΧΟΛΙΑ ΦΩΤΕΙΝΗΣ Θ. ΤΖΩΡΤΖΑΚΗ. Αθήνα 1953. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΤΑΞΗ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. Νεοελληνική Βιβλιοθήκη Σειρά Β, αρ. 2. Ιδρυτής και διευθυντής: Μανόλης Τριανταφυλλίδης.
• ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ, ΚΕΙΜΕΝΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ. Εκλογή, Πρόλογος, Εισαγωγικά Σημειώματα, Σχόλια: Κλέωνος Β. Παράσχου. Εκδόσεις Σύλλογος προς Διάδοση Ωφελίμων Βιβλίων. Περίοδος Δευτέρα, αρ. 13. Αθήνα 1963
•ΔΕΚΑ ΑΡΘΡΑ ΣΤΟΝ ΝΟΥΜΑ, Πρόλογοι και Σχόλια: Ανδρέα  Π. Δενδρινού, εκδόσεις Ελεύθερη Σκέψις-Αθήνα (1977;)
• ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, Πρόλογος Τάκης Μπαλτάκος, εκδόσεις Νέα Θέσις 1980
• Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ 1903-1909 Α΄ έκδοσις 1927. Β΄ έκδοσις 1976 (Ελεύθερη Σκέψις). Γ΄ έκδοσις Αθήνα Ιούνιος 1984 Ελεύθερη Σκέψις. Πρόλογος Φίλιππος Δραγούμης
• ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ, εκδόσεις Ελεύθερη Σκέψις 1985. ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ-ΤΟ ΝΗΣΙ, Β΄ έκδοση 1926, Πρόλογος Φίλιππος Στ. Δραγούμης.
• ΟΣΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ, εκδόσεις ΠΕΛΛΑ-Θεοφ. Παπαδόπουλος χ.χ.
• ΤΟ ΣΤΑΜΑΤΗΜΑ, εκδόσεις ΠΕΛΛΑ-Θεοφ. Παπαδόπουλος χ.χ. Πρόλογος Φίλιππος Δραγούμης
• ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΚΑΙ ΗΡΩΩΝ ΑΙΜΑ, εκδόσεις ΠΕΛΛΑ-Θεοφ. Παπαδόπουλος χ.χ.
• Μαρτύρων και ηρώων αίμα, Ειδική Έκδοση για την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ-Αθήνα 2015. Επιμέλεια: Ελένη Κεχαγιόγλου. Επίμετρο: Γιώργος Τσακνιάς. Ιστορία στη Λογοτεχνία.–
•ΑΡΧΕΙΟ ΙΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗΦΥΛΛΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥΑ΄ (1895-1902), εκδόσεις Ερμής 1988. Επιμέλεια-Εισαγωγικό Σημείωμα: Θεόδωρος Ν. Σωτηρόπουλος Δ΄ (1908-1912), εκδόσεις Ερμής 1985. Επιμέλεια-Εισαγωγικό Σημείωμα: Θάνος Βερέμης-Γιάννης. Κολιόπουλος. Προλεγόμενα: Άλκης Αγγέλου Ε΄ (1913-1917), εκδόσεις Ερμής 1986. Επιμέλεια-Εισαγωγικό Σημείωμα: Θεόδωρος Ν. Σωτηρόπουλος ΣΤ΄ (1918-1920), εκδόσεις Ερμής 1987. Επιμέλεια-Εισαγωγικό Σημείωμα: θεόδωρος Ν. Σωτηρόπουλος
• Φίλιππου Στ. Δραγούμη, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ 1916, εκδόσεις Δωδώνη 1984. Εισαγωγή-Επιμέλεια-Σχόλια: Γιώργος Ι. Ιωάννου
• Φίλιππου Στεφ. Δραγούμη, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912-1913, εκδόσεις Δωδώνη 1988. Εισαγωγή- Επιμέλεια Ι. Κ. Μαζαράκης Αινιάν
•Φίλιππου Στεφ. Δραγούμη, ΗΕΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΔΙΧΑΣΜΟΣ 1916-1919, εκδόσεις Δωδώνη 1995. Επιμέλεια: Μάρκος Φ. Δραγούμης. Εισαγωγή-Σχόλια Χριστίνα Βάρδα.

Σημείωση ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΠΑΛΟΥΡΔΟΥ:
Με το πέρας αυτής της χρονιάς συμπληρώνονται 140 χρόνια από την γέννηση του Ίωνος Δραγούμη και 98 από τον θάνατό του. Μιάς από τις πιο εμβληματικές και αμφιλεγόμενες μορφές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και λογοτεχνίας.
Ο Ίων Δραγούμης, που δολοφονήθηκε μέσα στην δίνη του εθνικού διχασμού από Βενιζελικά στελέχη είναι τηρουμένων των ιστορικών αναλογιών ότι η δολοφονία της μεγάλης τραγωδού Ελένης Παπαδάκη από αριστερούς την περίοδο της Κατοχής.
Το οξυμένα πολιτικά πάθη, και οι πολιτικές και κομματικές αντιπαλότητες μας στέρησαν δύο σπουδαία πρόσωπα της ελληνικής τέχνης και ιστορίας. Οι ακραίες πολιτικές φωνές έκοψαν το νήμα της ζωής δύο πνευματικών ελλήνων δημιουργών πριν ακόμα ολοκληρώσουν την καλλιτεχνική και συγγραφική τους πορεία.
Ο Ίωνας Δραγούμης υπήρξε και ίσως να είναι ακόμα ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο στην ελληνική ιστορία του 20 αιώνα, που, όμως μετά την δολοφονία του, όχι μόνο εκτιμήθηκε το συγγραφικό του έργο αλλά πρόσωπα όπως ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Οδυσσέας Ελύτης και άλλοι πνευματικοί δημιουργοί μίλησαν θετικά για τον ίδιο και την συγγραφική του διαδρομή.
Η ένταξή του στο κίνημα του δημοτικισμού του έδωσε άλλη αίγλη και ανέδειξε το έργο του. Αντίθετα με την περίπτωση του Περικλή Γιαννόπουλου-που όπως φαίνεται-υπήρξε «περισσότερο» άδολος στις θέσεις του, που όμως, μας κληροδότησε ωραίες ιδέες και σημαντικές ελληνικές αισθητικές θέσεις, αλλά μέσα σε ένα πλαίσιο γλωσσικών κωδίκων κακοτράχαλο και κακόηχο.
Αντίθετα από τον Περικλή Γιαννόπουλο, που χρησιμοποίησε κατά κάποιον τρόπο μια γλώσσα εξεζητημένα κακόηχη-γεμάτη λεκτικά «κατσάβραχα» που, μείωσαν την δυναμική των θέσεών του, παρότι αντιγράφηκαν φανερά ή κρυφά από μεταγενέστερους έλληνες ποιητές και λογοτέχνες.
Ο Ίων Δραγούμης χειρίστηκε την δημοτική γλώσσα με μαεστρία, αποφεύγοντας τις γλωσσικές ακρότητες του Αλέξανδρου Πάλλη, ή τις γλωσσικές μονομέρειες του Γιάννη Ψυχάρη για να μας μιλήσει για έναν ελληνικό εθνικισμό που δεν ήταν επίπλαστος ή κούφιος αλλά, αυθεντικός, πηγαίος, ελληνικός και κυρίως, ιστορικά δικαιωμένος αν τον ερμηνεύσουμε στην εποχή του και στις συνθήκες, πολιτικές και ιστορικές, διπλωματικές και ιδεολογικές που αυτός εκφράστηκε.
Η Ελλάδα, την περίοδο αυτή αγωνίζονταν να διευρύνει τα γεωγραφικά της όρια, αυτά που η πανάρχαια ιστορία της, της επέβαλαν και της υπενθύμιζαν. Ο πατριωτισμός του Ίωνα Δραγούμη, δεν ήταν ένας στείρος ιδεολογικός επεκτατισμός της ελληνικότητας στα βαλκάνια, ούτως ή άλλως, οι Φαναριώτες είχαν διευρύνει τα πολιτιστικά και πνευματικά όρια της Ελλάδας αιώνες νωρίτερα, μέσα στην Οθωμανική πανσπερμία λαών και φυλών στα Βαλκάνια.
Το κοινωνικό όραμα του Ρήγα Βελεστινλή ήταν ακόμα νωπό μέσα στις συνειδήσεις των ανθρώπων που κατοικούσαν σε αυτή τη νότια περιοχή της ευρώπης. Το κοινωνικό όραμα του Ρήγα δεν αφορούσε μόνο τους Έλληνες αλλά όλους τους λαούς των Βαλκανίων.
Ο Δραγούμης τόνωσε το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων και αυτό δεν μπορούμε εκ των υστέρων να του το αμφισβητήσουμε εν ονόματι ενός αίολου ιδεολογικού διεθνισμού. Δεν είναι ειδικός αλλά, πιστεύω ότι, και στα υπόλοιπα έθνη της Βαλκανικής χερσονήσου, θα υπήρχαν ανάλογες περιπτώσεις ισχυρών εθνικών προσωπικοτήτων που θα υπερασπίζονταν με σθένος, με πείσμα με φανατισμό αν θέλετε τα δικά τους κρατικά και εθνικά συμφέροντα.
Οι θέσεις του Ίωνα Δραγούμη ήταν και αναγκαίες και επωφελείς για το ελληνικό έθνος και την κρατική ελληνική οντότητα, που αγωνίστηκε ο εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος να επεκτείνει και να κατοχυρώσει ιστορικά και γεωγραφικά υπέρ των Ελληνικών συμφερόντων.
Δεν μπορούμε να «πετροβολούμε» τις απόψεις ενός ευαίσθητου πνευματικού δημιουργού, και να αποδεχόμαστε τις πολιτικές θέσεις ενός δημοκράτη πολιτικού της εποχής. Είναι μάλλον, αντιφατικό. Οι θέσεις του Ίωνα Δραγούμη, αν δεν έβρισκαν καλό αγωγό  μέσα στις συνειδήσεις των ελλήνων και των ελληνίδων, μέσα στα στρώματα του λαού και των διανοουμένων, δεν θα μπορούσαν να σταθούν πέρα από έναν μικρό κύκλο διανοουμένων, όπως έχουμε άλλες περιπτώσεις αναλόγου εθνικής βαρύτητας.
Σίγουρα, οι ιστορικές και πολιτικές συνθήκες έχουν αλλάξει άρδην, άλλες πολιτικές κυρίαρχες δυνάμεις ξεπήδησαν μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και λίγο νωρίτερα, που κυριαρχούν διεθνώς πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά. Άλλαξαν τα σύγχρονα πολιτικά δεδομένα των μοντέρνων καιρών μας και άλλα της εποχής των αρχών του προηγούμενου αιώνα στην χώρα μας.
Τα έργα του Ίωνα Δραγούμη κόμισαν την εθνική ή αν θέλετε την εθνικιστική φωνή των ελλήνων, αλλά αυτό ήταν και αναγκαίο και επιβεβλημένο στην εποχή του. Μια χώρα, δεν αναπτύσσεται γεωγραφικά με ευχολόγια και πολιτικά γαρύφαλλα προς τις άλλες χώρες. Μια χώρα, χρειάζεται τον Τυρταίο της, τον Πίνδαρό της, τον Ρήγα της, τον πνευματικό της ηγέτη ή τον πολιτικό που θα την οδηγήσει στην νίκη. Μπορεί και από κακούς δικούς του υπολογισμούς και στην καταστροφή.
Το ζήτημα είναι αν σήμερα οι απόψεις και οι θέσεις που εκφράζει μέσα στα έργα του ο Ίων Δραγούμης μπορούν να σταθούν σε ένα τόσο εχθρικό και οκονομίστικων καθαρά συμφερόντων περιβάλλον. Και αν στέκονται πώς μπορούν να υλοποιηθούν αν όχι, δεν τις αναμειγνύουμε στην σύγχρονη των ημερών μας πολιτική και διπλωματική σκακιέρα. Δηλαδή αν δεν κάνω λάθος, η ιστορία του κάθε βαλκάνιου έθνους πρυτανεύει στην διεθνή διπλωματία ή η οικονομία.
Η οικονομία που έχει άλλους κανόνες επέκτασης και επιβολής μέσα στις κοινωνιές, και δεν είναι σε παραλληλία ούτε με τον εθνικισμό του προηγούμενου αιώνα-έθνος-κράτος- αλλά ούτε και με τον διεθνισμό της ρώσικης επανάστασης. Και στέκει μακριά από τον οικουμενισμό της ορθόδοξης παράδοσης τόσο στην χώρα μας όσο και στον χώρο της ανατολικής ευρώπης.
Ο χριστιανισμός έχει άλλες προσλαμβάνουσες από τις αρχές του Άνταμ Σμίθ και του Γκαλμπρέιθ. Οι παραδοσιακές ρίζες των ανθρώπων-και των βαλκανίων-δεν κόβονται τόσο εύκολα. Οι άνθρωποι έχουν μνήμες, τόσο κοινωνικές όσο και προσωπικές-οικογενειακές. Είναι «δέσμιοι» μιας παράδοσης που τους στάθηκε χρήσιμη εδώ και αιώνες μέσα στις ζωές τους και τις κοινωνικές τους δραστηριότητες.
Σίγουρα η Ιστορία δεν αρκεί για να θωρακίσει από μόνη της την σύγχρονη πολιτική μας διεθνή πραγματικότητα, χρειάζεται και η ισχυρή οικονομία. Εδώ μπλέκει το ζήτημα. Κατά πόσο είμαστε διατεθειμένοι να αλλάξουμε τις καταναλωτικές μας συνήθειες και τον άκρατο υλισμό-τον χυδαίο όπως λέει ο Γκαλμπρέιθ, της ζωής μας, για να υποστηρίξουμε τα ιστορικά μας δίκαια.
Και αν οι ιστορικές σύγχρονες αντοχές μας, μπορούν να τροφοδοτηθούν ακόμα με τις απόψεις και τις θέσεις του Ίωνα Δραγούμη και όλων αυτών των πνευματικών δημιουργών της περιβόητης Γενιάς του 1930, αλλά και πολλών αριστερών και κομμουνιστών δημιουργών που μας μιλούν μέσα στο έργο τους για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό. Την διαχρονικότητα της ελληνικής ιστορίας και δικαίων.
Το ισχυρό παράδειγμα του έργου του ποιητή Γιάννη Ρίτσου, του Τάσου Λειβαδίτη και άλλων δημιουργών, που ανήκαν στην εποχή τους στο αντίπαλο πολιτικό στρατόπεδο από αυτό που ανήκε ο Ίωνας Δραγούμης, νομίζω μας λέει πολλά και διδαχτικά. Καθώς και ο ιστορικός λόγος του Νίκου Σβορώνου και γιατί όχι και του Τάσου Βουρνά.  
Ο Ίωνας Δραγούμης αυτός ο άδολος πατριδολάτρης δεν ανήκει ούτε στην συντηρητική και σούπερ συντηρητική παράταξη ούτε στην αντίπαλη ιδεολογικά αριστερή και κομμουνιστική, ανήκει σε όλο το σώμα της ελλάδας και της σύγχρονης ιστορίας της.
Το θέμα είναι μέσα στην ελληνική αγνωσία των καιρών μας, μέσα στην τάση να μην μελετάμε τα κείμενα της ελληνικής μας παράδοσης-από όποιον ιδεολογικό χώρο και αν προέρχονται αυτά- αφήνουμε το πεδίο της παρερμηνείας ή της οικειοποίησης σε όποιο πολιτικό χώρο θέλει να χρησιμοποιήσει τις θέσεις του για σύγχρονους προπαγανδιστικούς σκοπούς επέκτασης της κομματικής του κυριαρχίας.
Η εκδίκηση της Ιστορίας, δεν είναι μια αφηρημένη και συννεφιασμένη έννοια για εμάς τους σύγχρονους νεοέλληνες. Αν λησμονήσουμε την Ιστορία μας με όλα της τα ιστορικά, πολιτικά και πνευματικά παρακλάδια, τότε και αυτή θα μας λησμονήσει. Θέλω να πω ότι, η καλύτερη επιλογή που έχουμε να κάνουμε σήμερα, εν έτει 2018 και αρχίζοντας η νέα χρονιά του 2019, είναι να διαβάσουμε και να ξαναδιαβάσουμε τα έργα του Ίωνα Δραγούμη απαλλαγμένα τόσο από τις οικειοποιήσεις των πολιτικών όσο και των μοντέρνων ιστορικών.
Αν έχουν κάτι να μας ψιθυρίσουν στις συνειδήσεις μας ακόμα και σήμερα, θα μας το ψιθυρίσουν αν όχι, θα παραμείνουν στα σκονισμένα ράφια των βιβλιοθηκών και των πανεπιστημιακών σπουδαστηρίων. Ή στην καλύτερη περίπτωση-ανάμεσα στις άλλες- μια ευκαιρία για έναν νέο διδακτορικό για επαγγελματική αποκατάσταση με ένα υποφερτό μισθό.
Όμως έστω και έτσι, για αυτόν τον λόγο, τα έργα αυτά θα μας φανούν χρήσιμα.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Καλή Χρονιά σε όλους τους αναγνώστες και αναγνώστριες εντός και  εκτός Ελλάδος.
Διατήρησα την ορθογραφία των κειμένων. Και προσπάθησα οι ελάχιστες αυτές γνώμες που μετέφερα για τον Ίωνα Δραγούμη, να μην επικαλύπτουν η μία την άλλη.